Iedereen die ik hier spreek, voor- en tegenstemmers tijdens het referendum, zegt hetzelfde: we zijn misleid, voorgelogen en besodemieterd op een wijze die zijn weerga niet kent.
Natuurlijk ben ik nieuwsgieriger naar de verhalen van de Brexiteers, dus van degenen die uit de EU wilden, en dan niet van de elitaire UKIP-soort. De ‘gewone’ voorstander had maar één grote klacht: de overweldigende hoeveelheid vreemdelingen. Als je doorvraagt, hoor je dan steeds dezelfde ‘nuance’: nee, het ging niet om Syrische vluchtelingen, en ook niet over arbeidsmigranten uit West-Europa. Maar wel over Oost-Europeanen: Polen, Tsjechen, Slovenen. Daarvan zijn er zoveel, dat ze voor het gevoel van de Bexiteers in de weg lopen.
Is dat nou echt waar? Beetje wel. Dat de tweede taal in Engeland en Wales Pools is – niet Hindi, Urdu of Arabisch – tekent de positie van alleen die ene bevolkingsgroep heel duidelijk. En je merkt het in het dagelijks leven. Vrijwel iedereen met wie je te maken krijgt is buitenlander, en heel vaak Oost-Europeaan: van het kamermeisje en de ober tot directeur van het hotel, de informatiedesk en de kaartjesverkoper in het museum, de loketbediende op het metrostation, de hippe vrouwen en mannen in Canery Warf, de Zuidas van Londen, de staf van de directeur van een groot bedrijf. De voorstemmers tijdens het referendum dachten echt dat de Brexit daarover ging, een gevoel dat alleen maar werd vergroot door de Remainers, die het deden voorkomen alsof Armageddon verkiesbaar was boven een vertrek uit de Europese Unie.
Theresa May heeft het niet erg handig gespeeld, door in haar artikel-50-brief een onwrikbare toon aan te slaan: het is een harde scheiding, en laten we dus maar meteen over de bezoekregeling en de alimentatie onderhandelen. De reactie van de EU getuigde ook bepaald niet van empathie en diplomatieke vaardigheid: de Britten hebben geen fluit in te brengen, ze zijn ook hun samenwerking op het gebied van veiligheid kwijt, en als ze dat niet beseffen donderen ze maar helemaal op. En de deurwaarder staat klaar met een dwangbevel van zestig miljard euro.
De omvang van de Brexit-procedure is zo kolossaal, en de gevolgen zo onduidelijk, dat ze hun toon natuurlijk gaan matigen. De arrogantie van Whitehall is even onuitstaanbaar als die van Brussel. Hoe ingewikkeld het allemaal zit blijkt dagelijks uit de details waarover nu al wordt gedebatteerd. Hoe zit het nou echt met de samenwerking op het gebied van veiligheid en terreurbestrijding? Niemand weet het, en dus moeten politici en onderhandelaars niet net doen alsof ze het wel weten. En wat gebeurt er met Britse gebiedsdelen, zoals Noord-Ierland en Gibraltar? Spanje eist Gibraltar al driehonderd jaar op, en ziet nu natuurlijk een gouden kans. Als dat kleine stukje land met zijn 30.000 inwoners Brits blijft en niet meer bij de EU hoort, is het volgens Spanje vanzelfsprekend dat de ‘Britse bezetting’ wordt beëindigd. In het Europese antwoord op de brief van May staat zelfs in de kleine lettertjes dat Spanje een soort vetorecht krijgt over de goedkeuring van het uiteindelijke Brexitverdrag. Alle parlementen van de 27 EU-landen moeten het verdrag immers goedkeuren, en als dat niet gebeurt, wordt het Verenigd Koninkrijk feitelijk zonder verder pardon uit de Unie gezet. Dat is geen goed plan, maar de Spanjaarden ruiken hun overwinning en gaan dus maar meteen over tot een soort chantage.
Wat is nu een realistische verwachting? Dat het uitonderhandelen van het Brexitverdrag in twee jaar hoogstwaarschijnlijk niet gaat lukken. Maar zelfs als het wel lukt, kunnen de onderhandelaars ervoor kiezen een zeer lange implementatieperiode te nemen, bijvoorbeeld tien jaar. Als dat het streven is – en dat lijkt het geval – zal het gesmijt met de deuren wel snel stoppen.