Jarenlang was hij de bekendste politieke gevangene ter wereld en hij groeide uit tot een levende mythe.
Voor zijn strijd tegen racisme en voor gerechtigheid kreeg hij met de toenmalige Zuid-Afrikaanse president Frederik de Klerk in 1993 de Nobelprijs voor de Vrede. In 2002 ontving hij in Middelburg in aanwezigheid van koningin Beatrix de Roosevelt Four Freedoms Award voor de strijd voor vrijheid.
Nelson Rolihlahla Mandela werd op 18 juli 1918 in het dorpje Mvezo in de zuidelijke Kaapprovincie geboren. Hij stamde uit een aristocratische Xhosageslacht. Mandela bezocht de Universiteit van Fort Hare, waar hij na 2 jaar werd verwijderd wegens deelname aan een studentenprotest. Later voltooide hij zijn rechtenstudie via een schriftelijke cursus in Johannesburg. In die periode sloot hij zich aan bij het in 1912 opgerichte African National Congress (ANC). Dat was toen een gematigde zwarte organisatie voor vreedzame afschaffing van de apartheid.
Betoging
Toen de politie in 1960 in Sharpeville bij een vreedzame betoging tegen de pasjeswet 69 mensen doodschoot, verloor het ANC zijn vreedzame karakter. De regering kondigde de noodtoestand af en verbood het ANC. Dat ging ondergronds en richtte een militaire vleugel op. Mandela reisde Afrikaanse en Europese hoofdsteden af om steun te vragen voor de strijd tegen de apartheid.
In 1962 werd hij veroordeeld tot 5 jaar cel wegens opruiing. Na een wapenvondst op een boerderij bij Johannesburg volgde in 1964 een nieuw proces tegen hem en zes andere ANC-leden op verdenking van een samenzwering tegen de regering. Mandela kreeg levenslang. Hij zat 18 jaar vast op het beruchte Robbeneiland. In 1982 werd hij overgebracht naar de Pollsmoorgevangenis in Kaapstad.
Symbool
Mandela werd internationaal het symbool van de strijd tegen apartheid. Overal werd campagne gevoerd voor zijn vrijlating. Op zijn 70e verjaardag was er in het Wembleystadion in Londen een rockconcert onder het motto 'Laat Mandela Vrij'. Politiek kwam Zuid-Afrika steeds geïsoleerder te staan. Uiteindelijk besloot de regering Mandela vrij te laten. Op 11 februari 1990 liep Mandela na 27 jaar cel voor het oog van de internationale media en in gezelschap van zijn tweede vrouw Winnie de gevangenispoort uit.
De gevangenschap had Mandela niet gebroken. Als vrij man begon hij een zegetocht door de wereld om iedereen te bedanken voor hun steun.
Verkiezingen
Tijdens de eerste democratische verkiezingen in 1994 werd Mandela op 75-jarige leeftijd voor 5 jaar gekozen tot president. Door zijn verzoenend beleid bleven gewelddadige confrontaties tussen blanken en zwarten uit. Mandela stelde een Waarheids- en Verzoeningscommissie in onder leiding van de populaire bisschop Desmond Tutu, die de misdaden onder het apartheidsregime moest onderzoeken.
Ook na zijn pensionering in 1999 bleef Mandela zich inzetten voor vrede en gerechtigheid. Hij probeerde te bemiddelen in conflicten tussen diverse Afrikaanse landen en zette zich in voor de strijd tegen aids. In 2004 trad hij terug uit het openbare leven. ,,Bel mij niet, ik bel jullie, grapte hij. In 2005 overleed Makgatho, zijn zoon uit zijn eerste huwelijk, aan aids. Mandela pleitte voor meer openheid over de ziekte.
Mandela richtte in 2007 nog wel de Global Elders op, ook wel The Elders genoemd. Dat is een groep van onafhankelijke wereldleiders die zich inzet voor vrede en mensenrechten. Hij verscheen voor het laatst in het openbaar in juli 2010, toen hij met zijn derde vrouw, Graça Machel, de finale van het WK-voetbal bijwoonde. De afgelopen jaren kwam hij alleen nog in het nieuws door enkele ziekenhuisopnames.