Gebrek aan kritiek maakte fraude Stapel mogelijk

Dat is een van de conclusies van de commissies-Levelt, -Noort en -Drenth in het onderzoek naar de fraude van sociaalwetenschapper Diederik Stapel. De fraude kwam vorig jaar aan het licht toen bleek dat Stapel data voor zijn onderzoeken uit de duim had gezogen.

Stapel heeft ongeveer 130 publicaties op zijn naam staan. Maar in sommige gevallen werkte hij ook samen met anderen, zegt verslaggever Martijn de Rijk. "Je moet niet vergeten dat er zo’n 130 coauteurs in de loop der tijden verhalen voor hem gecontroleerd hebben. Zij hebben die spullen dus ook niet goed bekeken en een flinke steek laten vallen. Puur en alleen omdat ze slordig waren en de grote professor niet hard wilden aanpakken", zegt De Rijk.

"Van echt doelbewuste medewerking is geen enkel bewijs gevonden. Maar dat men niet scherp genoeg was, is duidelijk."

Sloppy science
Volgens De Rijk maakte Stapel zich onder meer schuldig aan ‘sloppy science’. "Slodderwetenschap dus. Stel je wil iets bewijzen met drie proefjes. Twee proefjes tonen aan dat je gelijk hebt en één proefje doet dat niet. Dan laat je dat ene proefje dus gewoon weg uit je gegevens. Dan lijkt het dus net alsof je heel erg zeker bent van je zaak. Dat soort methodes van wetenschap worden teveel toegepast, zo zegt de onderzoekscommissie.”

Bij 55 van de 130 gevallen is met zekerheid vastgesteld dat Stapel heeft gefraudeerd met de data die aan de onderzoeken ten grondslag lagen. "In tien gevallen is er nog een sterk vermoeden dat het gebeurd is. Ondertussen heeft hij met al dat frauderen ook een stuk of elf promotieonderzoeken besmet. Op basis van zijn wetenschappelijke werk zijn mensen verder gaan denken en gaan promoveren. Die onderzoeken kun je dus ook niet meer serieus nemen. Er is dus verschrikkelijk veel schade aangericht."

Conclusies
De commissies hebben een aantal conclusies en adviezen geformuleerd. Een daarvan gaat over het bewaren en beschikbaar maken van de verzamelde data voor wetenschappelijk onderzoek. "Die moeten beschikbaar gemaakt worden. Zodat iedereen die ze wil zien dat direct kan doen. Dat is ontzettend belangrijk om elkaar scherp te houden."

Maar er moet ook een klokkenluidersregeling komen, vervolgt De Rijk. "Vergeet niet dat dit hele verhaal aan het rollen is gekomen door drie medewerkers van Stapel die de stoute schoenen hebben aangetrokken en de moed hebben gehad om hun eigen carrière op het spel te zetten. Die mensen moeten veel beter begeleid worden."

Daarnaast moet er ook veel meer aandacht koment voor de wetenschappelijke integriteit van onderzoekers. "Dat moet er nog veel meer met de paplepel worden ingegoten. Promotieonderzoek moet voortaan met twee mensen gebeuren die daar de supervisie over hebben", zegt De Rijk.