De rol van Nederland in de internationale slavenhandel was groot, maar wat Nederland er precies aan verdiend heeft, is niet duidelijk. Hoogleraar Sociale Geschiedenis Ulbe Bosma gaat dat onderzoeken. BNR’s Petra Grijzen vroeg hem naar het leven en het welzijn van de slaven.
Hoeveel er verdiend is, gaat u onderzoeken. Weet u al wel op welke manier er aan de slavernij verdiend is?
“Ja, op verschillende manieren. Het ging niet alleen om de plantages. Het ging om de slavenschepen, om de verscheping van de producten die door de slaven werden gemaakt: de suiker, de koffie, de tabak. Bovendien was Nederland een hele grote verwerker van deze producten, die importeerden we vanuit alle koloniën om die vervolgens door heel Europa te exporteren. Op deze wijze heeft Nederland heel veel verdiend aan producten die door slaven werden gemaakt.”
Het is vrij lang geleden, is het allemaal nog goed te achterhalen?
“De plantages hielden een zeer goede administraties bij waarin precies stond hoeveel werd betaald voor iedere slaaf. De maatschappij die de schepen verzekerde, had natuurlijk ook precies inzicht in de ladingen die werden vervoerd en ook de Nederlandse bedrijven hielden boekhoudingen bij. Ten slotte weten we vrij precies wat de suiker, tabak en koffie deden op de Europese markten, dus we kunnen dit allemaal behoorlijk goed reconstrueren.”
Slaven waren handel, handelswaar. Hoe werd er met deze mensen omgegaan?
“Het meest verbijsterend en ontstellend is de koude en boekhoudkundige manier waarop de slaaf als een productiemiddel werd geboekstaafd. Er werd ook rekening mee gehouden dat slaven door de erbarmelijke werkomstandigheden niet al te lang leefden.”
Kunt u uitleggen hoe er concreet met slaven werd omgegaan?
“Ruw en gewelddadig. Dat gold natuurlijk vooral tot 1800 toen er nog slaven konden worden geïmporteerd vanuit Nederlandse koloniën. Na 1800 werd men iets zuiniger omdat de Engelsen in 1807 de slavenhandel hadden verboden. Menselijk gezien is het een buitengewoon verspillend systeem geweest. Verspilling van mensenlevens en verspilling van kapitaal. De op slavernij gebaseerde economie was niet goedkoop.”
Waarom was die economie niet goedkoop?
“je moet natuurlijk slaven halen, dus er waren handelaren in Afrika die aan de slavernij verdienden. Er moesten winsten gemaakt worden op de plantages, dus al met al was het geen goedkoop systeem. En de onmenselijke omstandigheden waaronder men leefde, leidde tot hoge sterfte.”