Wintertijd: en morgen... gezond weer op?
Een kantoor vol uitgeslapen types, maandagochtend. Dat is wat je zou verwachten, nu heel Nederland met het ingaan van de wintertijd een uur langer heeft kunnen uitslapen.
Maar zo eenvoudig ligt het niet, weet neurowetenschapper Ysbrand van der Werf: dat uurtje extra betekent niet zomaar een uitgeslapen gevoel. Hij vergelijkt de overgang van zomer- naar wintertijd met een doodgewone jetlag, na een vlucht tussen Londen en Amsterdam: het is wel even omschakelen, maar tot echte problemen hoeft het niet te leiden. "Je kunt je biologische klok prima een uur verzetten."
Ochtendtypes
Opmerkelijk genoeg zijn het juist de typische ochtendmensen die nog het meest te lijden hebben onder het uurtje extra slaap, weet Van der Werf. "Dat zijn de mensen die 's ochtends prima functioneren en meer moeite hebben met deze overgang die we nu meemaken. Een ochtendmens zit helemaal niet te wachten op dat uur extra uitslapen, die wil juist eigenlijk een uur minder slapen."
Weekend-jetlag
De overgang naar de wintertijd lijkt makkelijker op te vangen dan de overgang naar de zomertijd, eind maart. "Voor je gevoel sta je dan niet meer op mét het daglicht. Daardoor krijg je door de week een ander slaapritme dan in het weekend. Je krijgt dan een structurele mismatch tussen de week en het weekend. In de winter speelt deze weekend-jetlag veel minder", zegt Van der Werf.
Eigen tijdwaarneming
Waar ook wetenschappers nog geen eenduidig antwoord op hebben, is de vraag in hoeverre mensen beschikken over een automatische tijdwaarneming, terwijl ze eigenlijk volstrekt 'bewusteloos' zijn. "Het is de vraag of je toch nog kans ziet om op de een of andere manier de tijd bij te houden en daarop te anticiperen, door bijvoorbeeld spontaan op het juiste moment wakker te worden."
"Het fijne daarvan is nog niet zo bekend. Het is iets wat veel mensen rapporteren, dat ze opvallend genoeg altijd uit zichzelf wakker worden. Dat bijhouden van de tijd vereist enige mentale controle. Het is een interessant thema. We gaan er toch een beetje van uit dat alle bewuste processen tijdens de slaap zijn afgesloten", zegt Van der Werf.
Lichtbak
De truc is om je lichaam te dwingen om met het nieuwe ritme om te gaan, legt hij uit. Dat kan onder meer door op de nieuwe tijd meteen goed actief te worden en te doen alsof je meteen in het nieuwe ritme bent gevallen. "Je kunt het ook doen door 's ochtends meteen een klap licht te geven, door bijvoorbeeld een lichtbak, die ook wel gebruikt wordt tegen een winterdepressie."