Syrië kreeg chemische stoffen uit Nederland

Dat vraagt Rob de Wijk, directeur van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies, zich op BNR af. Het wapengebruik door het Syrische regime is woensdag weer punt van aandacht, omdat Syrië jarenlang uit Nederland een grondstof geïmporteerd heeft waar ook gifgas mee kan worden gemaakt. Dat blijkt uit onderzoek van NRC Handelsblad in samenwerking met RTL Nieuws. Gifgas dat kan worden gebruikt voor de productie van chemische wapens.

Chemische wapens
Al tijden wordt er bericht dat er Syrië chemische wapens gebruikt worden door het regime of door de opstandelingen. Onder meer de Verenigde Staten, Israël, Frankrijk en Groot-Brittannië zeggen daar aanwijzingen voor te hebben. Maar of dat zo is, moet nog maar blijken, zegt De Wijk. "Ik denk eerlijk gezegd dat het niet heel waarschijnlijk is dat de Syrische regering dat heeft gedaan. Ook al denkt iedereen daar anders over." 

Levering van glycol
Een Nederlands bedrijf leverde aan het Syrische ministerie voor Industrie in 2003 een grote lading glycol, dat als grondstof kan dienen voor zwavelmosterdgas. Het Syrische ministerie voor Industrie is het doorgeefluik voor het Centrum voor Wetenschappelijke Studies en Onderzoek (SSRC), dat valt onder het Syrische ministerie van Defensie. "De Nederlandse exporteur zegt dat die 800 vaten van 200 liter via de haven van Antwerpen naar Syrië heeft verscheept. Voor het bedrijf was dat geen ongewoon transport, want glycol is een huis- tuin- en keukenmiddel. Er wordt ook antivries van gemaakt. De export is niet illegaal en hij had ook geen vergunning nodig", zegt NRC-correspondent Leonie van Nierop tegen BNR's Mark Beekhuis.

Vrij snel erna werd Nederland door Amerika gewaarschuwd dat het SSRC werkt aan de ontwikkeling van chemische wapens. "Nederland ging bij de exporteur peilen voor wie de lading was bedoeld. Maar toen waren de tien containers al de grens over."

Verbod of geen verbod?
Had Nederland geweten dat het ging om levering aan de Syrische overheid, dan was de export vermoedelijk tegengehouden, zeiden Nederlandse ambtenaren in 2003. "Nederland heeft toen TNO de opdracht gegeven om te onderzoeken of de grondstof daadwerkelijk gebruikt kan worden voor het maken van zwavelmosterdgas", zegt Van Nierop. Toen dat bleek, waarschuwde Nederland in 2008 andere landen de grondstof niet naar Syrië te exporteren, maar heeft niet het beleid aangepast dat de levering van de stof aan Syrië formeel onmogelijk maakt. En is vanuit Nederland in 2008, 2009 en 2010 opnieuw glycol naar Syrië geëxporteerd, blijkt uit cijfers van de douane. Wie bij deze recentere leveringen de afnemer was, is onbekend. De AIVD, noch de douane of het ministerie van Economische Zaken wil over deze kwestie praten.

Rob de Wijk van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies vraagt zich af of het wel verboden had moet worden om aan Syrië te leveren. "Je kan er kunstmest van maken maar ook bommen. Het is een goedje wat op zich niet gevaarlijk is, dus ga dan maar eens aantonen dat het daadwerkelijk wordt gebruikt voor chemische wapens. En dat is het probleem, en dat vindt de exporteur ook niet leuk: Als er geen bewijs is dat er zwavelmosterdgas van is gemaakt, dan leveren we gewoon aan Defensie, zullen ze denken. Want antivries zit ook in defensievoertuigen."

Syrie niet zeker verantwoordelijk voor chemische aanval
"In maart vond er in Syrië een incident plaats in Khan al-Assal, waar mogelijk chemische wapens bij zijn gebruikt. Maar het is niet zeker dat de Syrische regering dat heeft gedaan. Syrië heeft toen zelf om een onderzoek gevraagd aan de VN. Misschien willen ze zo hun aanval verbloemen. Maar het kan ook echt zo zijn dat Syrië geen chemische wapens heeft ingezet. Niet onlogisch, want we weten ook dat de Russen niet willen dat Assad het te bont maakt. Niet te veel doden en geen gedoe met chemische wapens. Want anders kan Poetin niet meer tegen het Westen zeggen dat er niet ingegrepen mag worden", vervolgt De Wijk.

Genoeg aanwijzingen, zegt NRC
Er is wellicht geen bewijs, toch zijn er genoeg aanwijzingen dat Syrië geen goede bedoelingen had met de grondstof, zegt Van Nierop. "Er zijn ook aanwijzingen dat de andere benodigde grondstoffen voor het maken van gifgas zijn geleverd. Iran heeft ook glycol aan Syrië geleverd. Er is al decennia bekend dat Syrië werkt aan chemische wapens."

Feiten checken
D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma: "Er moet nu worden gekeken of de feiten kloppen zoals die nu door het NRC worden voorgesteld. En er moet antwoord komen op de vraag waarom we er niet voor gestreden hebben om glycol op een Nederlandse of Europese lijst te krijgen. Minister Lianne Ploumen heeft recent 31 stoffen gepresenteerd die op een vergunningsplichtige lijst moeten komen. Had glycol daar bij moeten staan of niet. Dat is eigenlijk de vraag die wij voor het kabinet hebben. Samen met de vraag waarom je een waarschuwing van een bondgenoot in de wind slaat. We moeten op alle manieren voorkomen dat Nederland bijdraagt aan de vreselijke situatie in Syrië."