Rome dagenlang decor van groot toneelstuk

De deuren van de Sixtijnse Kapel sloten om 17:35 uur. Zo'n twee uur later was er zwarte rook zichtbaar. De kardinalen woonden eerder dinsdag een speciale mis, een lunch en een zingende processie bij.

Kogel door de kerk
Nog voor het eind van de week is de kogel door de kerk, verwacht  cultuurtheoloog Frank Bosman van Tilburg University. Het beeld dat bij veel mensen bestaat is dat de benoeming van een nieuwe paus net zo lang kan duren als de formatie van een Belgisch kabinet, is volgens Bosman achterhaald. "Als je gaat kijken naar de conclaven van de afgelopen honderd jaar zie je dat ze er binnen een week zo'n beetje uit zijn. De conclaven die mensen vaak in hun hoofd hebben, vonden vooral in de Middeleeuwen plaats."

De stemmingen van woensdag geven waarschijnlijk nog geen witte rook, verwacht Italië-correspondent Maarten Veeger."Als er donderdag nog geen paus is, dan hebben ze aan 50 procent genoeg. Het gaat altijd meteen om de vraag of Italiaanse pausen een kans maken. Wie als de gedoodverfde winnaar de Sixtijnse kapel betreedt, komt ongetwijfeld weer als kardinaal naar buiten. Het zou eigenlijk de beurt moeten zijn aan een ander continent. Juist de kardinalen van buiten Italië zien het een beetje als Italiaans gedoe.

Er zijn twee momenten dat briefjes kunnen worden verbrand. Er zijn twee kachels in de Sixtijnse Kapel: één waar zwarte rook uit komt en één waar witte rook uit komt. Vandaag was er een ludiek protest van een feministische beweging. De vrouwen vinden dat het tijd is voor een vrouwelijke paus. Zij kwamen vanmiddag met roze rook.

En die Middeleeuwen zijn voorgoed voorbij. En dat betekent dat de tijd eveneens voorbij is dat een conclaaf jaren kon duren. "Er is zelfs een verhaal bekend dat de inwoners van Rome zo wanhopig waren dat hun leider maar niet gekozen werd dat ze die kardinalen maar opgesloten hebben met iedere dag minder brood. En op een gegeven moment kregen ze zó veel honger, dat het snel bekeken was."

Biljetje
Het lot van de nieuwe paus is in handen van 115 kardinalen van maximaal 80 jaar. Ze geven tot vier keer per dag in de Sixtijnse Kapel op een biljetje door wie volgens hen de nieuwe paus moet worden. En hoewel dat in theorie iedere gedoopte katholieke man kan zijn, is het in de praktijk bijna altijd één van de aanwezige kardinalen.

Pierre Valkering, pastor in Amsterdam, vindt de tijd rijp voor een Amerikaanse paus. "Die zijn communicatief én ze zijn gewend persconferentie te geven." Maar de échte favoriet van Valkering is kardinaal Woelki uit Berlijn. Al zal die in het conservatieve bolwerk dat het conclaaf is weinig kans maken. "Hij is er pas, hij is 55, maar op mijn lijstje staat-ie bovenaan."

Buitenwereld
Het gebeurt allemaal achter gesloten deuren, om de buitenwereld op afstand te houden en 'de Heilige Geest de ruimte te geven', zoals Valkering het verwoordt. "Allerlei politieke overwegingen mogen geen rol spelen. Vroeger gebeurde het wel dat keizers en koningen probeerden een kandidaal uit hun eigen regio benoemd te krijgen." De media maken allerlei lijstjes, maar hoe de hazen lopen binnen de conclaafruimte blijft 'een intrigerende vraag'. Jezelf kandideren is hoe dan ook geen aanrader.

Gevaarlijk vaarwater
De laatste keer dat iemand buiten het conclaaf werd gekozen was in de 11de eeuw. Het gevolg was dat de katholieke kerk een soort politiek leider aan het hoofd kreeg die bovendien de kerk in gevaarlijk politiek vaarwater bracht. Met een groot schisma in de kerk als gevolg. "Sindsdien zeggen ze eigenlijk: 'laten we het veilig houden en iemand kiezen die in het conclaaf zit. Die kennen we, die kunnen we in de ogen kijken'."

Niet dat daarmee de eensgezindheid onder de kardinalen gegarandeerd is. Angelo Sodano, de 85-jarige Deken van het College van Kardinalen, heeft voorafgaand aan het conclaaf dan ook opgeroepen tot het ´tonen van eenheid´. En die oproep is wel degelijk ergens op gebaseerd. "De kardinalen gaan ervan uit dat de Heilige Geest uiteindelijk degene is die de paus kiest."

Realiteitszin
Toch is iedereen reëel genoeg om te zien dat er gewoon ook heel veel politiek gelobby zit, zegt Bosman. "Ze hebben allemaal informele vergaderingen in restaurantjes en bureaus in Rome. Daarin wordt het conclaaf een beetje voorgekookt en vandaar dat het in het conclaaf zelf ook relatief snel kan gaan."

In feite ligt er al een shortlist. De Italiaan Angelo Scola en de Braziliaan Odilo Pedro Scherer lijken favoriet, maar als het aan Bosman ligt is Christoph Schönborn, baas van het bisdom Wenen, een interessante outsider. "Hij heeft in 2010 openlijk kritiek gegeven op het functioneren van het Romeinse bestuursapparaat. En eigenlijk zijn alle critici het wel met elkaar eens dat dat bestuursapparaat door de komende paus flink opgeschud moet worden."

Toneelstuk
De benoeming van de nieuwe paus mag een serieuze zaak zijn, helemaal los van theater staat het hele proces niet. "Het is een prachtig ritueel om te zien. De kardinalen gaan in een klein kamertje zitten en dan komt er zwarte of witte rook. Het is een recept voor een prachtige film. Het is - zeg ik eerbiedig - één van de grootste toneelstukken ter wereld dat hier live wordt uitgezonden, in Rome.