De dag is heel hectisch voor de voorzitter van de commissie-De Wit. “Maar ik mag niet klagen. We hebben 1,5 jaar aan dit rapport gewerkt. Op een gegeven moment is het ook in de commissie zo dat je denkt: nu moet het naar buiten. Er is opluchting dat het rapport er is, maar de vraag is natuurlijk hoe het beoordeeld wordt door de buitenwereld. Hoe kijken de deskundigen, politici en journalisten er tegen aan?”, vertelt Jan de Wit woensdagmiddag op BNR.
De politieke reacties zijn redelijk mild en liggen ook wel op één lijn, op de SP na. “Ik heb niemand gehoord die er zo hard tegenaan is gegaan als Ewout Irrgang”, vertelt politiek verslaggever Hans Verbeek. “Ook klopt het niet wat hij zegt, want hij praat over onjuiste informatie van de minister naar de Kamer, maar dat was niet het geval.” De Wit beaamt dat het niet klopt wat Irrgang zegt. "De informatie was niet volledig en te laat, maar niet onjuist."
De onderzoekscommissie heeft haar eindrapport aangeboden aan Kamervoorzitter Gerdi Verbeet. Daarin staan de conclusies, maar vooral ook aanbevelingen voor de toekomst.
Signalen
Eén van die conclusies is dat er genoeg signalen waren in de financiële sector vanaf de zomer 2007 dat het niet goed ging. “Niet alleen in Nederland, maar ook in Europa en in de VS. In de loop van 2008 is dat alleen maar erger geworden. De Europese Centrale Bank heeft in augustus 2008 miljarden in de financiële wereld gepompt en dat was ook niet voor niets. Men wist dit en er zijn geen verbanden gelegd. Er had actie moeten worden ondernomen vanuit DNB”, vertelt de voorzitter.
“De analyse die wij gemaakt hebben is dat de aandacht gericht was op de liquiditeit van banken. Maar het ging om solvabiliteitsproblemen; dat gaat over de langere termijn. Dat vraagt een hele andere benadering, omdat je anders een systeemcrisis krijgt.”
ABN Amro
De belangrijkste vraag die de commissie bezighield was hoe het kan dat de Staat meer dan 13 miljard euro extra moest steken in Fortis en ABN Amro, nadat daarvoor bij de nationalisatie al 16,8 miljard extra was betaald.
“We hebben vastgesteld dat de waarderingen die aan dat bedrag ten grondslag hebben gelegen niet nauwkeurig waren. In het onderzoek is gebleken dat met name door de DNB en later ook door de minister-president en minister van Financiën in feite is gezegd dat we voor die bankonderdelen een bedrag moesten betalen om de financiële stabiliteit overeind te houden. Als het niet was betaald dan hadden we een groot probleem gehad. Het bedrag is een resultaat van onderhandelingen, maar niet een resultaat van een exacte berekening”, legt De Wit uit.
ING
“In oktober 2008 kwam ING praten met DNB en de minister van financiën en hebben daar hun problemen op tafel gelegd. Het kernprobleem wat ING had was de grote portefeuille met Amerikaanse hypotheken. De waardering van de portefeuille nam af en de bank dreigde grote verliezen te draaien”
Volgens De Wit heeft minister Bos toen gefaald. “Bos wilde alleen een kapitaalinjectie van tien miljard geven. Hij voelde er niks voor om iets te doen aan die portefeuille. De DNB en ING hadden de minister anders geadviseerd.”
“Al snel bleek dat het probleem daarmee niet verholpen was. Al snel klopte de ING weer aan bij de minister. Vervolgens is men wel op zoek gegaan naar een oplossing, maar die kwam pas in januari 2009 tot stand.”
Beheersen crisis
Volgens Jan de Wit is Nederland nog niet helemaal klaar om een nieuwe crisis te beheersen. “Er zijn in Nederland wel regels en systemen ontworpen als er zich een bijvoorbeeld een natuurramp, maar op de financiële markt hebben we daar niks voor en dat moeten gecreëerd worden.”
“Wij vinden dat er in ieder geval een crisis-managementsysteem moet komen, waarin iedereen weet wat ‘ie moet doen. Er moet een taakverdeling komen tussen alle mogelijke betrokken instanties”, aldus De Wit.
Verhoren
De ervaring van De Wit is dat over het algemeen iedereen zeer open was tijdens de openbare verhoren. “We hebben één keer meegemaakt dat ik tegen iemand heb gezegd dat diegene wat vaag antwoord gaf. Met andere woorden, ‘weet u wel dat u hier onder ede staat’. Dat heeft niet geleid tot een beter antwoord”, aldus De Wit.
De Wit is tevreden over de commissie tijdens de verhoren. “We waren in staat om goede vragen te stellen en door te vragen wanneer dat nodig was.”
Opstappen Graus
Tijdens de verhoren stapte PVV-Kamerlid Dion Graus uit de commissie. “Het is in ieder geval zo dat Dion Graus zelf is opgestapt”, aldus de Wit. “Ik heb pogingen ondernomen om hem binnen de commissie te houden, maar dat was tevergeefs.”
Informatie voorziening
Eén van de grote kritiekpunten van de commissie gaat over de informatievoorziening van de minister aan de Tweede Kamer. Volgens De Wit stond de Kamer tijdens de crisis buitenspel, waardoor het budgetrecht en de positie van de Kamer ernstig onder druk zijn gezet.
“De minister heeft sommige informatie niet gemeld, maar de Kamer heeft daar ook niet alert op gereageerd”, voegt De Wit daar aan toe.
"De minister heeft besloten om de procedure, waarbij hij dertig dagen zou moeten wachten op reactie van de Kamer, niet te volgen. De Kamer heeft dat geslikt en laten lopen. Terwijl wij zeggen dat de Kamer de mogelijkheid heeft om een debat af te dwingen", legt De Wit uit.
“Ik moet wel heel eerlijk zeggen dat sommige brieven van Bos aan de Kamerleden bijna niet te lezen waren. Ze waren enorm ingewikkeld, weinig zeggend en niet exact.”
Vertrouwelijke communicatie
Economieredacteur Rob Jansen vraagt zich af of het voor een minister niet onmogelijk wordt om een dergelijk onderhandelingsproces ook publiekelijk in de Kamer te bespreken. “De positie van de Kamer moet gerespecteerd worden. Waar het niet mogelijk blijkt vanwege de gevoeligheid van de materie, dan moet het achteraf volledig gebeuren. En dat is niet goed gegaan”, antwoordt de Wit.
Aanbevelingen
“Ik ben er van overtuigd dat als onze aanbevelingen worden uitgevoerd (kapitaalbuffers, scheiden nuts- en zakenbank, risicomanagement en aanpakken van bonussen) we een totaal andere financiele sector krijgen”, aldus De Wit.