Het renteverloop op de obligatiemarkten was dan ook de belangrijkste oorzaak van de negatieve stemming op de beurzen. Ook de Spaanse rente zette zijn opmars voort. "Het blijft spannend op de beurzen. De onzekerheid blijft groot en de rentes in Spanje en Italië lopen weer op. De bankaandelen voeren daarbij de beursdaling aan.
AEX
De AEX-index in Amsterdam noteerde 1,7 procent lager op 291,93 punten. De MidKap-index daalde 1,3 procent tot 451,58 punten. De beurzen in Parijs, Frankfurt en Londen verloren tussen 1,1 en 2,1 procent. In Milaan daalde de hoofdgraadmeter 2,4 procent.
Onzekerheid rentes
De omzetten zijn net als maandag echter matig. Ook viel de Duitse ZEW-index tegen. Wellicht dat de Amerikaanse detailhandelsverkopen en de kwartaalresultaten van de retailers Wal-Mart en Home Depot nog voor een verrassing kunnen zorgen'', meldde private banker André Sirks van Theodoor Gilissen.
Ook beursanalist Rob Jansen bevestigt dat de rente de boosdoener is. Hij wijst erop dat de economieën van Frankrijk en Duitsland in lijn liggen met de verwachtingen, maar dat de beurzen in beide landen daar geen inspiratie uit halen.
Duitsland en Frankrijk
Meevallende economische groeicijfers uit Duitsland en Frankrijk hielden de koersdalingen nog enigszins in toom. De Duitse economie liet in het derde kwartaal een groei zien van 0,5 procent op kwartaalbasis. De Franse economie groeide in het afgelopen kwartaal met 0,4 procent, na een krimp van 0,1 procent in het tweede kwartaal.
CBS-cijfers
In Nederland kromp de economie in het derde kwartaal echter met 0,3 procent. In de gehele eurozone bedroeg de kwartaalgroei 0,2 procent. Uit cijfers van onderzoeksbureau ZEW bleek daarnaast dat het vertrouwen van Duitse beleggers en analisten in de economie in november is gedaald tot het laagste niveau sinds oktober 2008.
Rente-ontwikkelingen
De stemming op de aandelenbeurzen werd echter vooral bepaald door de rente-ontwikkelingen op de obligatiemarkten. Het verschil in rente op 10-jarige Franse obligaties en vergelijkbare Duitse staatsleningen liep dinsdagochtend op tot een nieuwe recordhoogte. Ook het renteverschil tussen Duitse, Italiaanse en Spaanse obligaties liep op.
Duitse Bunds
Investeerders kiezen massaal voor de veilig geachte Duitse 'Bunds', waardoor het rendement op dat staatspapier daalde. Door de stijgende renteniveaus van Spanje en Italië wordt het voor deze landen steeds moeilijker om geld te lenen en dreigt de schuldencrisis in de eurozone verder te escaleren.
Rentezorgen
De aanhoudende rentezorgen zetten de Europese banken onder druk. In Frankfurt zakte Commerzbank 1,7 procent. BNP Paribas en Crédit Agricole daalden in Parijs circa 3,9 procent. In Milaan leverde Unicredit 5,3 procent in.
ING
In de AEX was bank en verzekeraar ING de grootste daler met een verlies van 4,8 procent. Uitzender Randstad was de enige stijger met een plusje van 0,8 procent.
Euro
De euro stond opnieuw onder druk en was 1,3550 dollar waard tegen 1,3625 dollar aan het eind van de Europese beurshandel maandag. De prijs van Amerikaanse olie zakte 0,3 procent tot 97,87 dollar per vat en Brentolie werd 0,4 procent duurder.