De raad van de commissarissen van Nederlandse beursgenoteerde bedrijven moet nu voor minimaal een derde uit vrouwen en voor minimaal een derde uit mannen bestaan. Slaagt een bedrijf er niet in een vrouw voor een vacature in de raad van commissarissen te benoemen, terwijl dat wel nodig zou zijn om het quotum te halen, dan wordt er niemand benoemd.
25 grootste gemeenten
BNR onderzocht of de 25 grootste gemeenten van Nederland aan deze eis zouden voldoen, als de nieuwe wet voor hun ambtelijke top zou gelden. Het blijkt dat 18 gemeenten die test zouden doorstaan. Topambtenaren bij een gemeente zijn de gemeentesecretaris (geeft leiding aan de ambtelijke organisatie) en de directeuren van verschillende gemeentelijke afdelingen, clusters en concerns. Over het algemeen geldt: hoe groter de gemeente, hoe meer topambtenaren er in dienst zijn.
Ede (75 procent), Zaanstad (67 procent) en Haarlem (61 procent) kennen het hoogste percentage vrouwen met topfunctie. Ede zou daarmee niet aan de nieuwe wet voldoen, omdat die dus ook vereist dat een derde van de top uit mannen bestaat.
Van de 4 grootste gemeenten kent Utrecht het hoogste percentage vrouwelijke topambtenaren: 59 procent. In Rotterdam en Amsterdam is het aantal vrouwen en mannen dat topambtenaar is precies gelijk. In Den Haag is de meerderheid een man, maar met 38 procent vrouwen in topfuncties zou de gemeente wel aan het quotum voldoen.
De gemeenten met het laagste percentage vrouwen in de top zijn Almere (27 procent), Dordrecht (20 procent) en Den Bosch (17 procent). Eindhoven, de in grootte vijfde gemeente van het land, zit met 30 procent net onder het quotum dat voor beursgenoteerde bedrijven geldt.
Geen quota, maar 'bewustwording'
In de gemeente Leiden is het aantal mannelijke en vrouwelijke topambtenaren precies gelijk. 'Dat is niet omdat in de vacaturetekst stond dat we de voorkeur hadden voor een vrouw, maar omdat die vrouwen er op kwaliteit in potentie heel goed uitkwamen', zegt Pim van Vliet, gemeentesecretaris in Leiden.
Sinds 2020 stelt Leiden jaarlijks een agenda op aangaande het het thema diversiteit. Aanvankelijk dacht de gemeente daarbij ook na over quota, maar er werd uiteindelijk voor gekozen om in plaats daarvan onder meer te investeren in 'bewustwording'. Van Vliet: 'Ook in lagen onder de directeuren hebben we er hee l veel vrouwen bijgekregen. We hebben nu meer vrouwen dan mannen als afdelingsmanager. Dat heeft denk ik ook te maken met het soort manager dat we zoeken. Personen die heel communicatief zijn, goed kunnen luisteren, verbindend, samenwerkingsgericht. En eerlijk is eerlijk: daar rollen veel vrouwen uit die daar goed in zijn.
Gemeenteraadsverkiezingen
Het thema komt ook terug in verkiezingsprogramma's die lokale politieke partijen hebben opgesteld voor de gemeenteraadsverkiezingen in maart. Vooral in de programma's van afdelingen van Groenlinks en de PvdA wordt regelmatig gepleit voor een een diverser gemeentelijk personeelsbestand.
De conclusie dat gemeenten het goed doen, betekent niet dat dit voor de hele overheid geldt. Dat zegt Mariëtte Turkenburg, voorzitter van Talent naar de Top, een stichting die organisaties helpt om meer vrouwen in de top te krijgen. 'Gemiddeld genomen doet de overheid het goed, maar je ziet wel een heel wisselend beeld', zegt Turkenburg. 'Bij de gemeenten zie je die verschillen en die zien wij bijvoorbeeld ook bij ministeries. Dus daar is zeker nog wel werk aan de winkel, ze kunnen niet achterover gaan leunen.'
(Tekst loopt door onder infopgraphic)
Top van bedrijven is minder divers
Bij de meeste grote gemeenten gaat het dus goed, maar bij grote bedrijven is meer werk aan de winkel om aan het wettelijk vrouwenquotum te voldoen. Volgens de meest recente Emancipatiemonitor van het SCP, bestaat bij beursgenoteerde bedrijven nu gemiddeld 30 procent van de raad van commissarissen uit vrouwen. Het percentage vrouwen dat bij diezelfde bedrijven in de raad van bestuur zit, is nog veel lager: 12 procent. De nieuwe wet geldt echter niet voor deze posities.
De nieuwe wetgeving kent ook een onderdeel dat niet-beursgenoteerde bedrijven aangaat. Grote naamloze en besloten vennootschappen moeten streefcijfers opstellen voor een meer evenwichtige man/vrouw-verdeling in de top. Het gaat om ongeveer 5000 bedrijven. Volgens de nieuwe wet moeten zij jaarlijks over hun ambities rapporteren.
Door dat verplichte streefcijfer kunnen bedrijven het onderwerp niet langer negeren, denkt Turkenburg. 'Je kan dit als groot bedrijf niet langer wegstoppen. Dan is de vraag: pak ik een hoog, of laag streefcijfer? Je kan het natuurlijk op 5 procent zetten en denken dat je er dan vanaf bent. Maar wat doet dat naar buiten toe? Gaat dat werken, als jij de markt opgaat? Dan ben je voor het gros van de huidige generatie toch niet echt een aantrekkelijke werkgever.'
'Het gaat niet vanzelf'
Dat de 25 grootste gemeenten het over het algemeen goed doen, is volgens Turkenburg onder meer te verklaren ook door de aandacht die de werk/privé-balans daar krijgt. Ook het deel van de nieuwe wetgeving dat bedrijven verplicht streefcijfers op te stellen, is volgens Turkenburg een zeer waardevol instrument, wat door gemeenten ook wordt ingezet. 'Talent naar de Top werkt al 13 jaar met het streefcijfer. Dan zie je dat als organisaties kiezen om daar naar toe te werken, dat het dan ook aandacht en committment heeft. En dat is wat nodig is om zo'n traject op gang te brengen, want het gaat niet vanzelf. En de gemeenten die heel hoog staan in het lijstje, zijn ook bij ons aangesloten.'
Turkenburg noemt Utrecht als voorbeeld. De voormalig burgemeester van die gemeente, Jan van Zanen, heeft er volgens haar een belangrijke rol in gespeeld dat in Utrecht nu 59 procent van de topambtenaren een vrouw is. 'Hij is een vaste gast bij onze bijeenkomsten en is ook iemand die nieuwkomers weet te enthousiasmeren. Hij is nu al een tijdje weg uit Utrecht, maar je ziet wel dat hij hier een hele belangrijke rol in speelt.'
Luister maandagochtend naar de Ochtendspits op BNR
Bas van Werven en Iwan Verrips praten maandagochtend uitgebreid door over dit nieuwsverhaal, in de Ochtendspits op BNR. Luister live vanaf 06.00, via www.BNR.nl/live.
