Sommigen zoeken daarbij het randje op. Het toezicht hierop is echter minimaal.
Onder meer Utrecht en Apeldoorn hebben voor enkele honderden miljoenen euro’s aan leningen afgedekt met zogeheten renteswaps. Met zo’n swap wordt een variabele rente omgezet in een vaste rente.
"In totaal gaat het om acht grote gemeenten. Drie daarvan hebben ook derivaten afgesloten op leningen die nog afgesloten moeten worden", vertelt FD-journalist Nelleke Trappenburg. Die drie gemeenten zijn Den Haag, Zwolle en in het verleden ook Rotterdam.
"Een van de risico's is er dat er een derivaat wordt afgesloten op een lening die er nog niet is. Op het moment dat je de lening niet nodig hebt, dan zit je wel al aan die renteverplichting vast en dat brengt kosten met zich mee."
Gepusht
Volgens adviseurs op het gebied van derivaten hebben zoveel gemeenten derivaten, omdat banken de producten actief aan de man hebben gebracht. Banken zouden het product 'gepusht' hebben de laatste jaren. "Scholen en ziekenhuizen zijn veelal verleid door banken om derivaten te nemen. In het algemeen is de kennis bij klanten echter ontoereikend om de risico’s in te schatten", zegt Patrick van Gerwen van adviesbureau Vallstein.
De meeste swaps zijn afgesloten bij de Bank Nederlandse Gemeenten, maar sommige gemeenten hebben ook swaps bij andere banken zoals de ABN Amro.
Ingewikkeld
Experts betwijfelen of gemeenten wel genoeg kennis hebben om ingewikkelde derivaten aan te kunnen. En dat is niet zo gek. Er zijn hele verschillende derivaten. Ze zijn niet eens allemaal financieel van aard. Feitelijk betekent derivaat gewoon "het afgeleide van". Je mag alle derivaten niet zomaar over één kam scheren. Het woord derivaat komt bijvoorbeeld ook voor in de scheikunde, bij de ontwikkeling van software en in de auto-industrie.
Financiële derivaten, hoe zit het?
Ook de omschrijving financiële derivaten is niet compleet. Die is er in vele soorten en maten. De belangrijkste derivaten zijn die met opties, futures, swaps en forwards. In het geval van gemeenten en woningcorporaties gaat het meestal over swaps. Maar ook die mogen we niet op één hoop vegen. Er zijn renteswaps, valutaswaps, total return swaps, equity swaps en credit default swaps.
Foute derivaat
En die laatste, dat is een oude bekende. Credit default swaps is maar al te bekend uit de financiële crisis. De Amerikaanse huizenmarkt zakte in elkaar en banken hadden elkaar eindeloos leningen met een hoofdrisico doorverkocht en afgekocht. Als er een swap is met een fout imago, dan is het wel de credit default swap.
Risico's voor gemeenten en woningcorporaties
Nederlandse gemeenten en woningcorporaties maken meestal gebruik van de renteswap. Over het algemeen een veilige manier om je af te dekken tegen renterisico's, als je tenminste weet waar je mee bezig bent. Want het gaat mis "als blijkt dat het risico er eigenlijk helemaal niet is", zegt Michiel van de Broek, expert op het gebied van dit soort producten.
"Dan moet je denken aan een appel die je verkoopt, terwijl je die eigenlijk nooit ontvangt. Je zal de appel terug moeten kopen, en wellicht is de prijs van die appel dan allang weer gestegen."
Zekerheid van het risico
Als je dat risico keurig ergens anders onderbrengt is er niks aan de hand. Het is pas een probleem als je een peer blijkt te hebben. Dan moet je als de sodemieter zorgen dat je als nog een aan zo'n dure appel komt.
"Als je risico verkoopt wat je feitelijk niet hebt gelopen, dan ben je in feite risico aan het kopen. Het gaat om de zekerheid van het risico. Als deze er niet schijnt te zijn, dan is het niet risico afgedekt, maar genomen", zegt Van de Broe.