Waar de protesten zich eerst richtten op het stikstofbeleid van kabinet Rutte IV, daar vormen nu in toenemende mate de supermarkten het mikpunt van boerenwoede. Waar twee op zich verschillende kwesties bij elkaar komen. Het CBL verwijst de boeren dan ook naar het kabinet, dat vindt Bisschop gemakzucht. 'In die discussie over een fatsoenlijk verdienmodel voor de boer heb je te maken met de hele keten en de supers vormen daar een schakel in'.
Johan silver bullet Remkes
Om de zaak weer vlot te trekken is oud-bestuurder en politiek duizenddingendoekje Johan Remkes ingevlogen. Bisschop zet er enkele kanttekeningen bij, bijvoorbeeld waarom het maar liefst 5 weken duurt eer Remkes met de boeren om tafel gaat zitten. Bisschop denkt dat Remkes eerst met de coalitie gaat praten om beleidsruimte te creëren die er nu niet is - want zoals het kabinet heeft gezegd: aan de doelstellingen kan niet getornd worden. 'Dat zou ik een goede move vinden van Remkes, dat er een reëel beleid gevoerd kan worden, en dat hij met dat in zijn achterzak naar de boeren kan'.
Lees ook | Supermarktkoepel vreest voor miljoenenschade door boerenblokkades bij distributiecentra
Ook daarover is Bisschop trouwens niet te spreken. Want waarom alleen met de boeren praten over stikstof? 'Het kabinet heeft heel geïsoleerd de agrarische sector eruit gelicht, daarom hebben ze nu een probleem. Ze voeren geen geïntegreerde aanpak.' Bisschop wijst erop dat in Van der Wals' inmiddels beruchte stikstofkaartje boerenbedrijven geraakt worden die dezelfde uitstoot hebben als hun niet-agrarische buurbedrijven zoals Rockwool. 'Bedrijven met exact dezelfde ammoniakuitstoot zijn uit het kaartje gelaten, aanpalende boerenbedrijven krijgen een opgave'.
Boodschappenmeisje
Gevraagd waarom er, met 29 bewindslieden in het kabinet inclusief een exclusieve minister van Stikstof, überhaupt een bemiddelaar moet komen, antwoordt Bisschop dat het zijn 'eer te na zou zijn om dit aan een buitenstaander over te laten'. Bisschop zegt alle waardering te hebben voor Van der Wals inzet, 'maar haar inzet was wel: ik moet het kabinetsbeleid uitvoeren, dit is nou eenmaal zo afgesproken, dan ben je het boodschappenmeisje van het kabinet'.
Provincies
Maar ligt de uitvoering niet gewoon bij de provincies? Bisschop: 'Die hebben geen ruimte. De minister zou eigenlijk moeten zeggen: 'de provincies moeten met slimme plannen komen. Dit is de doelstelling, jullie gaan in overleg met de boeren en gaan kijken hoe je óf door renovatie, óf strategisch opkopen deze doelen in 2030 gaat bereiken'. Volgens Bisschop gaat dat niet lukken in 2030, hij denkt eerder dat er pas in 2035 of zelfs in 2040 'een totaal andere vitale agrarische sector staat die voedselzekerheid kan borgen'.
Lees ook | LTO niet blij met Remkes
'Kaartje laten we terzijde'
Ook VVD-Statenlid René Westra van de provincie Gelderland kan zich heel goed voorstellen dat boeren zich 'in individuele gevallen' zorgen maken over de toekomst, al beaamt hij met landbouworganisatie LTO Nederland dat dit 'de verkeerde weg' is. 'Vooral omdat wij er zelf van overtuigd zijn dat onze aanpak die wij in Gelderland voorstaan ook een perspectief biedt voor de landbouwsector.' Westra zegt regelmatig overleg met boeren te hebben en merkt dat boeren zich herkennen in een aantal uitgangspunten van de Gelders aanpak. 'Belangrijk is: we gaan niet onteigenen, primair gaat het over stikstofrechten en dus niet over het land. En het kaartje, dat laten we terzijde'.
'We gaan uit van innovatie, we gaan uit van autonome uitstroom, vrijwillige opkoop in alle sectoren en van natuurherstel. Al die maatregelen tezamen leiden tot hetzelfde herstel.'
Westra is overtuigd dat de Gelderse aanpak een succes wordt, niet in de laatste plaats omdat de aanpak 'in het verlengde van het rapport van de commissie-Remkes' ligt. Westra is er ook van overtuigd dat Remkes 'die brede aanpak hanteert', en dus ook gaat praten met andere sectoren dan alleen de agrarische. Westra heeft een plan van aanpak bij de minister ingediend, en roept haar op snel geld ter beschikking te stellen 'om die stappen te zetten in Gelderland die nodig zijn'.
'Het zou sneller mogen, morgen spreken we in de Staat, dan er ligt een motie waarin we nogmaals onze aanpak benadrukken en benadrukken dat de GS met de minister in gesprek moet om dat geld zo snel mogelijk te krijgen.'
Stalsystemen
Ook Westra schermt met stalsysteeminnovatie als alternatief instrument om de stikstofuitstoot terug te dringen. En hoewel de landbouwuniversiteit Wageningen inmiddels becijferde dat stikstofarme stallen het verschil niet gaan maken, vindt Westra dat dat 'iets genuanceerder' ligt. 'Het heeft ook te maken met onder welke voorwaarden je die techniek gaat gebruiken, er is een uitspraak geweest van de rechtbank in Noord Nederland die aangaf dat als jij niet de procedure hanteert bij die nieuwe stalsystemen waaronder die stalsystemen zijn getest, je er natuurlijk niet van uit mag gaan dat die emissieverlaging gaat plaatsvinden. Je moet wel onder de nieuwe randvoorwaarden die nieuwe stalsystemen gebruiken. Ik ben er heilig van overtuigd dat de nieuwe innovaties die er zijn, dat die gaan werken. En dat vertrouwen moeten we ook hebben en ook de sector gunnen'.
Veel sympathie, totdat...
'De sympathie voor de boeren ligt hoog in Nederland.' Dat zegt hoogleraar Sociale Verandering en Conflict Jacquelien van Stekelenburg van de Vrije Universiteit Amsterdam. Maar dat kan omslaan wanneer boeren geweld gebruiken of 'de gewone burger' er te veel hinder van ondervindt. Volgens Van Stekelenburg konden de boeren vóór de vorige actie in Stroe op 60 procent van de Nederlandse sympathie rekenen. 'Ze hebben behoorlijk wat credits - maar op het moment dat je geweld gaat gebruiken en naar politici toegaat, dan ga je te ver, dat heeft een direct effect'.
Hoe snel verliest een actievoerder dan het draagvlak? 'Drie jaar geleden zagen we hetzelfde. Toen lag de sympathie voor de boeren en de issues waar ze voor vochten rond de 86 procent, toen de acties gewelddadig werden en de deur van het provinciehuis gesloopt werd, zakte die sympathie significant'.