'Voor het huidige inflatieniveau zaten er al een half miljoen Nederlandse huishoudens zo erg in de problemen dat ze hun vaste lasten of noodzakelijke uitgaven niet meer konden betalen, daar komt behoorlijk wat bij. Afhankelijk van de inflatieverwachting - als we uitkomen op een miljoen Nederlandse huishoudens in problematische schulden, dan is dat is geen gekke schatting.'
Nieuw in Nederland: armoede
Volgens Rietman hebben we te maken met een nieuw verschijnsel in Nederland. 'We zijn er niet aan gewend in de Nederlandse economie om te praten over mensen die echt basale behoeften niet kunnen betalen.' Rietman wijst erop dat economen ook de neiging hebben om een laagconjunctuur te vertalen naar menselijk gedrag in termen van bezuinigen op luxegoederen of ontsparen - het gebruik van een spaartegoed om financiële klappen op te vangen. Waar economen in de regel geen rekening mee houden is dat er nu ook bespaard wordt door het terugschroeven van alledaagse noodzakelijke uitgaven.
Kortom, er is sprake van een voorheen ongekende armoedeval voor veel Nederlandse huishoudens. In de schuldsaneringsstatistieken zijn deze huishoudens echter niet terug te vinden. Sterker nog, wie het nieuws volgt gaat geloven dat het aantal mensen dat in de schuldsanering zit, afneemt.
Lees ook | '380.000 signalen van betalingsachterstand vaste lasten'
Schuldsanering vertekent beeld
Volgens Rietman klopt dat beeld niet: 'Dat die schuldsanering omlaag gaat vind ik een akelig moment in de Nederlandse nieuwscyclus. Af en toe worden die cijfers gepubliceerd en dan lees je krantenkoppen dat het aantal mensen in de schuldsanering omlaag gaat. Dan denk je dat het goed gaat, maar wat er gebeurd is, is dat er in 2012 een beleidswijziging ingezet is dat de schuldsanering met name naar gemeenten ging. Daardoor daalt het aantal mensen in de wettelijke schuldsanering en daardoor denken we dat het met de schuldenproblematiek wel meevalt.'
Een miljoen huishoudens dat niet kan rondkomen, voor Rietman is het niet alleen een sociale problematiek, maar ook een macro-economisch vraagstuk. 'We hebben het over een miljoen huishoudens dat op een heel andere manier consumeert dan de overige huishoudens'.
Lees ook | Rechtbanken krijgen speciale schuldenfunctionaris
Ongeregistreerde armoede
Volgens Rietman komt het consumptieniveau in Nederland onder druk te staan. 'Als mensen ontsparen, wat de midden- en hoge inkomens doen, dan is dat al moeilijk te ramen voor economen omdat het sparen en consumeren gedragseffecten zijn. Dat voorzien we niet tot achter de komma, maar daar hebben we nog een beetje een beeld van. Maar als een huishouden in plaats van 100 euro ontspaart, maandelijks 100 euro tekort komt en daardoor schulden opbouwt bij incassobureaus, dat landt niet in de officiële statistieken, maar je legt wel een hypotheek op toekomstige uitgaven'.
Oplossingen ziet Rietman aan zowel de inkomenskant als aan die van de uitgaven. 'Lonen in Nederland moeten hoger. En zeker het minimumloon, de AOW en de bijstand zou je volgens mij kunnen opschroeven om te voorkomen dat mensen acuut in de problemen komen aan de onderkant van de inkomensschaal'.
Lees ook | Nederland spaarde massaal, maar 'geld verdampt waar je bij staat'
Kopen op krediet
Maar ook aan de uitgavenkant ziet Rietman veel mogelijkheden. 'Je ziet (...) dat er veel mensen met middeninkomens vastzitten aan bepaalde uitgaves, sommige huishoudens zijn niet goed wendbaar, ze kunnen niet van de ene op de andere dag uitgaven veranderen'. Rietman wijst op het wijdverbreide fenomeen van kopen op krediet. Hij vindt de criteria op grond waarvan mensen mogen kopen op afbetaling te soepel, bovendien worden die criteria meestal door de bedrijven zelf opgesteld.
Ten slotte vindt Rietman dat wanneer bepaalde uitgavencategorieën heel snel kunnen stijgen, er ook een systeem zou moeten komen om die stijgingen te beperken of de impact ervan te mediëren. 'We hebben de nutsbedrijven ooit geprivatiseerd. Ik ga er niet voor pleiten dat terug te draaien, maar hadden we dat niet gedaan, dan hadden we iets kunnen doen aan deze grote prijsstijgingen.'
Lees ook | Herstel koopkracht centraal in debat voorjaarsnota