BNR keek naar de eerste twintig webwinkels die in Google verschijnen als 'saxenda kopen' wordt ingetikt. Slechts drie daarvan vragen om een eerder vergeven recept bij een bestelling, wat wettelijke verplicht is. Een even groot aantal opereert vanuit de anonimiteit en accepteert alleen moeilijk te traceren betaalmiddelen zoals cryptovaluta. De online markt voor Saxenda wordt echter gedomineerd door twee spelers die middels een netwerk van partnersites de rest van de zoekresultaten beheersen: de Nederlandstalige sites van Treated.Com en Dokteronline.com.
Saxenda, een medicijn dat door experts 'een gamechanger' wordt genoemd in de strijd tegen obesitas, maakt deel uit van een nieuwe generatie afslankmiddelen. Het medicijn is in vergelijking tot eerdere middelen ongekend effectief. Zo effectief dat het Zorginstituut Nederland in februari adviseerde het als eerste afslankmiddel ooit op te nemen in het basispakket. Dit nieuws bereikte via de media een groot deel van de vele miljoenen Nederlanders met overgewicht. Helaas kwam bijna niemand in aanmerking voor het middel: slechts een handvol mensen in ons land voldoen aan de medische eisen die het Zorginstituut stelt voor vergoeding.
Tienduizenden Nederlanders online op zoek naar Saxenda
Artsen zien in de praktijk dat veel zware mensen die niet in aanmerking komen voor vergoeding het middel daarom maar op eigen houtje gaan gebruiken. 'Vanaf een BMI van 35 met comorbiditeit of een BMI van boven de 40 schrijft onze internist gewoon een recept daarvoor uit', zegt internist-endocrinoloog Arianne van Bon van het Rijnstate Ziekenhuis. 'Maar we krijgen ook veel verzoeken van mensen die die lat niet halen.'
Nederlanders met overgewicht hebben zich daarom massaal tot Google gewend op zoek naar het Saxenda. Cijfers van de zoekgigant laten zien dat er in april in Nederland tussen de 10.000 en 100.000 keer werd gezocht op 'saxenda kopen' - evenveel als op 'viagra kopen'.
Deze explosief groeiende online vraag wordt inmiddels ook beantwoord door een groeiend online aanbod, dat een doorn in het oog is van Nederlandse zorgverleners. De ontwikkeling roept bij veel experts herinneringen op aan de handel in de erectiepillen, die jaren geleden tientallen miljarden euro's waar was. 'Het zou me niks verbazen als dit de volgende categorie medicijnen is die zo verhandeld gaat worden', zegt Ruud Coolen van Brakel, directeur van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik. Riskant, zo meent de IVM-directeur. 'Deze medicijnen zijn niet voor niks alleen op recept verkrijgbaar. Ze kunnen gevaarlijke bijwerkingen hebben.'
Twee hoofdaanbieders domineren Nederlandse online markt
Treated.com, een van de grote spelers, is gevestigd in het Verenigd Koninkrijk. Op deze site is het invullen van een vragenformulier voldoende voor het verkrijgen van een recept voor Saxenda van een in het buitenland werkzame huisarts. Hoe het geneesmiddel vervolgens bij klanten terecht komt is onduidelijk. Het bedrijf stelt in ieder geval niet naar de EU te exporteren. Volgens de jaarrekening van het moederbedrijf van Treated.com hield de eigenaar, een 42-jarige Brit, vorig jaar zo'n 1,7 miljoen euro winst over aan de site.
Ook bij het op Curaçao gevestigde Dokteronline.com kan Saxenda besteld worden door eerst voor 29 euro op online consult te gaan bij een Roemeense huisarts. Dit consult bestaat uit het invullen van een online formulier waarbij 'foute' antwoorden (zoals melding van een ziekte die gebruik ongewenst maakt) rood oplichten voor correctie. De verkooppraktijken kwamen de site eerde al op torenhoge boetes te staan. Ook wijdde BNNVARA’s Rambam in 2016 al een aflevering aan Dokteronline. Toch is de site nog steeds actief in meerdere Europese landen. Wouter Mol, een in de provincie Groningen geboren huisarts, bestiert het bedrijf achter de webwinkel.
Beide sites zeggen volledig binnen de grenzen van de wet te opereren, maar het online afgeven van een recept mag alleen onder strenge voorwaarden. Ook is het adverteren voor geneesmiddelen waarvoor een recept vereist is verboden, maar dit werk wordt door de sites op handige wijze uitbesteed.
Schimmige partnersites
Beide websites maken gebruik van een zogeheten affiliate-programma om klanten te trekken. Partnersites kunnen geld verdienen door klanten door te sluizen naar hun webwinkels. Partners doen hun best om hun ware identiteit te verhullen, maar soms geven kleine slordigheidjes een idee wie de makers zijn. Zo verraadt een stukje code op de site van 'apotheekonline.net' de naam van een op Malta gevestigde 'internet publisher' die weer eigendom is van een jonge Nederlandse internetondernemer.
Toezichthouder Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) is bekend met de sites maar zegt weinig te kunnen doen tegen bedrijven die in het buitenland gevestigd zijn: 'Ons toezicht reikt in principe niet verder dan de grenzen van Nederland', zegt woordvoerder Mariël van Dam. Maar ook het optreden tegen het op Curaçao gevestigde Dokteronline.com verloopt stroperig. De site procedeerde bijvoorbeeld vijf jaar lang tegen een boete van ruim een ton. (Uiteindelijk werd de Inspectie bij de Raad van State wel in het gelijk gesteld.) De IGJ hoopt dan ook dat consumenten zelf hun verantwoordelijkheid nemen en geen medicijnen bestellen via internet. 'Deze medicijnen kunnen vervalst zijn, gevaarlijke verontreinigingen bevatten of de verkeerde dosering van de werkzame stof', aldus Van Dam.
Groeimarkt die miljarden oplevert
Saxenda is slechts één van de anti-obesitas medicijnen die worden geproduceerd door het Deense Novo Nordisk. Het pharmaceutische bedrijf, dat oorspronkelijk medicijnen maakte voor diabetes, veranderde in 2015 van koers toen het begon met de verkoop van Saxenda. Die zet heeft het bedrijf geen windeieren gelegd. Het bedrijf denkt in 2025 bijna vier miljard dollar binnen te halen met de verkoop ervan. De beurskoers van Novo Nordisk verdubbelde de laatste twee jaar. In de VS, een van de meest obese landen ter wereld, moest het bedrijf de verkoop van één van zijn medicijnen zelfs tijdelijk stilleggen nadat de vraag de productiecapaciteit oversteeg.
Het ontstaan van een zwarte markt lijkt de schaduwzijde van dit succes. Komende jaren komen er nog effectievere afslankmiddelen op de markt die nog aantrekkelijker zijn voor online verkoop. Artsen zien een belangrijke rol weggelegd voor deze medicijnen in de strijd tegen overgewicht, maar hopen vooral ook dat de overheid inzet op maatregelen die voorkomen dat mensen in de eerste plaatst te dik worden. 'Medicatie werkt, maar als je obesitas hebt kom je er nooit echt meer van af', zegt internist-endocrinoloog Van Bon. 'Uiteindelijk zul je oplossingen toch moet zoeken in onze obesogene leefomgeving. We leven in een dikmakend luilekkerland. Daar moeten we vanaf.'
Reacties Treated.com en DokterOnline.com
Beide sites zeggen binnen de grenzen van de Europese en Nederlandse wet te opereren.
Treated.com
'Wij exporteren geen medicijnen naar de EU...Alle middelen die via ons platform worden verkocht zijn voorzien van een recept uitgeschreven door een gekwalificeerde EU-arts. De suggestie dat deze praktijken illegaal zijn is onjuist en lasterlijk.'
DokterOnline.com
'Dokteronline biedt inderdaad een affiliate-programma. Aangezien Dokteronline uitsluitend een medisch consult faciliteert met een onafhankelijke arts wordt (en mag!) er geen reclame gemaakt worden voor medicatie in zijn algemeenheid. De uitingen van de affiliates in ons programma worden periodiek door Dokteronline gecontroleerd en, mocht daar reden voor zijn, gecorrigeerd en aangepast.'
'Het door u genoemde ‘rood oplichten van verkeerd gegeven antwoorden’ is als verbeterpunt aan de orde gekomen. We moeten en zullen dit aanpassen...Bewust frauduleus handelen is helaas nooit helemaal uit te sluiten. Ook een offline consult kan dit niet borgen.'
'Alle zorgverleners die aan het platform van Dokteronline zijn verbonden, zijn op basis van zowel Europees als op basis van het op hen toepasselijke nationale recht gerechtigd om online zorg te verlenen.'
Novo Nordisk
'Saxenda is een UR-geneesmiddel en dus alleen verkrijgbaar als een arts de patiënt ziet en een recept uitschrijft, waarna de patiënt het middel ophaalt in een apotheek, ten laste van de zorgverzekeringswet, of voor eigen rekening. Wij leveren onze medicijnen aan de Nederlandse groothandels en ziekenhuizen en wij doen derhalve geen zaken met [Treated.Com of DokterOnline.com.]'