Mijn moeder heeft de hongerwinter meegemaakt. Mijn vader het bombardement van Doetinchem, waarbij zijn ouderlijk huis deels in puin werd gelegd. Toch hebben mijn ouders ons nooit lastiggevallen met hun leed en/of trauma's.
Of misschien toch. Mijn ouders hebben altijd veel moeite gehad met het weggooien van voedsel. En van mijn vader - over de 80 inmiddels - weet ik dat hij bij het horen van een propellervliegtuig nog altijd de neiging moet bedwingen om in de dichtstbijzijnde greppel te duiken. Maar ik geloof niet dat er bij ons thuis dingen niet gezegd mochten worden; we hoefden ons niet in bochten te wringen om mijn ouders niet te kwetsen als het over de oorlog ging. Hulde aan mijn ouders.
Hongerwinters
Hongerwinters en bombardementen zijn geen kattepis. Toch vereist de politieke correctheid dat ik er nu direct aan toevoeg dat veel groter leed mogelijk is, dat er mensen zijn die dat leed hebben geleden en dat we ons eigenlijk dáármee moeten bezighouden. Maar ik ga dat niet doen, want ik heb er genoeg van dat dát onzegbare leed de herinnering aan de oorlog monopoliseert.
De reden dat ik hierover begin is natuurlijk de affaire rond Auke de Leeuw en zijn prachtige gedicht (dat ik hieronder reproduceer). Hij vraagt op een indringende manier de aandacht voor leed dat zelden wordt gezien of begrepen: een jonge, onbezonnen vent maakt een verkeerde keuze, mede gedreven door armoede. Hij vergooit daarmee zijn leven en dat van zijn familie erbij. Net goed? Nee, daar kun je alleen maar medelijden mee hebben. Goed en fout hebben soms te maken met beredeneerde, bewuste keuzes maar soms ook met vergissingen, of gewoon met manier waarop aan het begin van je leven de kaarten zijn geschud. Noodlot.
Experimenten
Verschillende psychologische experimenten hebben aangetoond dat een meerderheid van willekeurig gekozen mensen bereid is een ander te martelen als iemand met gezag ze dat opdraagt. Ook een meerderheid van u, die dit leest. Ook een meerderheid van de beroepsgekwetsten die deze week hun stem weer eens hebben verheven. Zelf hoop ik, maar weet ik niet zeker, dat ik die stroomstoten niet zou geven. Kortom, wees blij dat u geen uniform hoeft aan te trekken. Wees blij dat u niet de keus krijgt wélk uniform u aantrekt.
Vorig jaar waren er protesten toen Grimbert Rost van Tonningen op 4 mei zou spreken tijdens een herdenkingsdienst in Culemborg. Rost van Tonningen is een fatsoenlijk mens die met de grootst mogelijke nadruk het fascistische gedachtegoed van zijn ouders heeft verworpen. Hij weet alles van het leed van kinderen van 'foute' ouders. Dat maakte zijn rede interessant. Het enige probleem dat je met hem zou kunnen hebben is zijn naam. Of ging het er toch om dat Rost van Tonningens bescheiden leed de aandacht niet mocht afleiden van Hun Leed?
Oostfrontstrijders
Auke de Leeuw heeft een mooi gedicht geschreven dat aandacht vraagt voor een vergeten aspect van de oorlog. Ook in de families van oostfrontstrijders zijn onschuldige harten gebroken, zijn geliefden niet teruggekeerd en families verscheurd. Dit leed is nooit getemperd door aandacht en begrip, wat het erger maakt. Nederland moet zich schamen dat Aukes woorden straks niet in het openbaar, luid en duidelijk mogen klinken:
Mijn naam is Auke Siebe Dirk
Ik ben vernoemd naar mijn oudoom Dirk Siebe
Een jongen die een verkeerde keuze heeft gemaakt
Koos voor een verkeerd leger
Met verkeerde idealen
Vluchtte voor de armoede
Hoopte op een beter leven
Geen weg meer terug
Als een keuze is gemaakt
Alleen een weg vooruit
Die hij niet ontlopen kan
Vechtend tegen Russen
Angst om zelf dood te gaan
Denkend aan thuis
Waar Dirk z’n toekomst nog beginnen moet
Zijn moeder is verscheurd door de oorlog
Mama van elf kinderen, waarvan vier in het verzet zitten
En een vechtend aan het oostfront
Alle elf had ze even lief
Dirk Siebe kwam nooit meer thuis
Mijn naam is Auke Siebe Dirk
Ik ben vernoemd naar Dirk Siebe
Omdat ook Dirk Siebe niet vergeten mag worden.