Polen en EU op ramkoers: 'We kunnen dit niet accepteren'

Volgens Dassen plaatst Polen zich hierdoor buiten de rechtsorde, 'van een verdrag dat ze zelf ondertekend hebben. We kunnen dat niet accepteren, dat is de basis waarmee we samenwerken. Het is belangrijk dat de EU de tanden laat zien, om te laten zien dat de Poolse bevolking niet de speelbal wordt van deze nationaal-populistische regering.'

Geldkraan dicht

Van Dassen mag de geldkraan naar Polen dan ook 'absoluut' dicht. Dassen doelt hiermee op de 36 miljard euro die voor Polen gereserveerd staan om de klimaatdoelen te halen. 'De Europese Commissie heeft al aangeven dat het Europese herstelfonds niet aan Polen toegekend wordt, dat is een goede eerste stap. Als de Poolse regering dit besluit gaat bekrachtigen zijn we heel ver van huis.'

Weer blaffen, niet bijten?

Maar Brussel blaft wel vaker en laat het bijten achterwege, erkent ook de Volt-voorman: 'Dat is zeker een probleem dat we de afgelopen jaren vaker hebben gezien, bij Polen, bij Hongarije. Elke keer is dit vooruitgeschoven: de Europese Commissie die te weinig ingreep, de Europese Raad die te weinig ingreep. Maar daar is de afgelopen tijd wel echt een draai gekomen. Je ziet nu wel dat de Europese Commissie en de Europese Raad goed beseffen dat als ze die tanden niet laten zien, dat dit uiteindelijk gaat leiden tot een hele grote crisis binnen de EU.'

Luister terug | Pools tribunaal: nationaal recht boven Europees recht

Fundamenteel conflict

'Dit is echt een fundamenteel conflict met het Europees recht', zegt hoogleraar Europees Recht Armin Cuyvers van de Universiteit van Leiden. Cuyvers tekent er wel bij aan dat de uitspraak mondeling in het Pools is gedaan en dus nog niet formeel vertaald en gepubliceerd is. Ergo, de details zijn hem niet bekend. 'Wel weten we dat de Poolse grondwet uiteindelijk hoger is dan het Europees recht, dat is een ontkenning van de fundamentele norm van het Europees recht. Sinds 1964 heeft het Hof van Justitie ook gezegd dat Europees echt boven nationaal recht gaat, simpel omdat het systeem anders niet werkt.'

Luister terug | Zijn Polen en Hongarije de grootste netto-ontvangers van de EU?

Als alle lidstaten hun eigen regels boven die van de Unie zetten, werkt dat niet, zegt de hoogleraar. Volgens Cuyvers zetten constitutionele hoven van de lidstaten sinds 1964 regelmatig vraagtekens bij de verhouding tussen Europees en nationaal recht, maar is dit van een compleet andere orde. De meeste nationale rechters respecteren volgens hem 'een vorm van Unierecht en het Hof van Justitie', maar er zijn extreme gevallen waarbij de grondwet prevaleert. 'Het huidige Poolse Constitutionele Hof is illegaal door de Poolse regering klaargezet, de oude rechters zijn eruit gewerkt en vervangen door nieuwe rechters. In strijd met het recht.'

Luister terug | Europees Parlement: pak landen aan die LHBT-rechten niet respecteren

Illegale rechters

Het Europees Hof in Straatsburg heeft al geoordeeld dat die rechters daar onterecht zitten, maar daar trekt Polen zich bar weinig van aan: 'Toen hebben ze de uitspraak van het Hof in Straatsburg gewoon ongeldig verklaard. Dat kan al niet en deze illegale rechters hebben nu ook gezegd dat ze de voorrang van het Unierecht in bepaalde mate niet erkennen. Dit is onderdeel van een fundamenteel en langlopend conflict tussen Polen en de Unie en van een heel andere orde dan wanneer een constitutioneel hof vraagtekens zet bij Unierecht.'

Luister terug | Europese commissie wil dwangsom voor Polen

Drie opties

Volgens Cuyvers heeft de Europese Unie nu drie opties: een juridische, een politieke en een financiële. Juridisch kan de EU een inbreukprocedure starten, het land kan voor het Europees Hof van Justitie gedaagd worden en dat kan Polen een boete en dwangsommen op leggen. 'Dat kan oplopen tot tientallen miljoenen per dag aan dwangsom. Er lopen al meerdere zaken en dwangsommen en de vraag is hoe lang Polen dat gaat volhouden. Die procedures gaat er zeker komen.'

Luister terug | Chaos in Pools parlement door nieuwe mediawet

Prijskaartje van 36 miljard

Qua financiën is Polen afhankelijk van de EU. Polen wacht op 35 miljard euro om de klimaatdoelen te halen, de Commissie zal deze gelden waarschijnlijk blokkeren en eisen dat Polen zich schikt. Ten slotte wordt er flink wat politieke druk uitgeoefend. Volgens Cuyvers moeten we niet vergeten dat 80 procent van de Polen voorstander is van EU-lidmaatschap. 'Voor Polen is de Unie een alternatief voor Rusland, er is veel steun voor Europese integratie. Alleen de Poolse overheid kiest een aantal zogeheten 'wedge-issues' zoals LHBTI-rechten en soevereiniteit, maar uiteindelijk moet Europa ook vertrouwen hebben in de Poolse bevolking.'

Poolse verdeeldheid

De uitspraak verdeelt Polen. Reageerde premier Mateusz Morawiecki verheugd op het oordeel, de oud-minister-president Donald Tusk riep pro-Europese landgenoten op te gaan demonstreren. 'Alleen samen kunnen we ze tegenhouden', schreef hij op Twitter. De uitspraak leidde in Polen tot onrust: donderdag werd gedemonstreerd bij het hof door pro-Europese Polen. Op Facebook schreef Morawiecki dat Polen bij de 'Europese familie van naties' wil blijven, maar moet daar wel 'met respect' met iedereen worden omgegaan.

Europa in shock

EU-landen hebben geschokt gereageerd op de uitspraak van het Poolse gerechtshof. De Franse minister van Europese Zaken Clément Beaune noemde het een aanval op de Europese Unie en zei dat het risico bestaat dat Polen de EU verlaat. Volgens de Luxemburgse minister van Buitenlandse Zaken Jean Asselborn speelt de Poolse regering 'met vuur'.

Volgens een woordvoerder van Buitenlandminister Ben Knapen deelt het demissionaire kabinet de zorgen van de Europese Commissie over Polen. De woordvoerder zegt dat de uitspraak bestudeerd wordt.