Het zogeheten conditionaliteitsregime moet voorkomen dat EU-geld bijvoorbeeld door corruptie of vriendjespolitiek in verkeerde handen komt. De EU-leiders waren het in 2020 eens geworden over de invoering van zo'n mechanisme voor EU-geld, met Nederland als een van de voortrekkers. De Poolse en Hongaarse leiders stemden ermee in op voorwaarde dat het EU-hof zich erover zou uitspreken.
De nieuwe regel is al ruim een jaar van kracht, maar is nog niet in stelling gebracht. De Europese Commissie heeft Polen en Hongarije afgelopen najaar al wel gemeld wat er volgens haar schort aan hun omgang met de regels van democratie en rechtsstaat. Polen tast de onafhankelijkheid van rechters aan en in Hongarije constateert de commissie belangenverstrengeling en corruptie.
Rechtsstaattoets
De rechtsstaattoets geldt ook voor de tientallen miljarden uit het coronaherstelfonds waarop ook Polen en Hongarije aanspraak maken. De commissie heeft hun in het voorjaar van 2021 al ingediende herstelplannen nog altijd niet goedgekeurd. Het dagelijks EU-bestuur en de twee landen zouden achter de schermen onderhandelen over een oplossing voor het al lang durende conflict over de rechtsstaat.
Luister terug | Polen en EU op ramkoers: 'We kunnen dit niet accepteren'
Politieke en juridische strijd
‘Het is waarschijnlijk een begin van een nog langere politieke en juridische strijd. Er komen allemaal uitdagingen door de twee landen, ook na de uitspraken vandaag, en dat maakt het nog ingewikkelder', zegt Europa-correspondent Stefan de Vries.
Lees ook | Polen schendt EU-milieuregels met bruinkoolmijn
Geloofwaardigheid EU
‘Het is ook gecompliceerd dat Boedapest en Warschau het Hof eigenlijk niet erkennen. Daarmee zagen ze dus ook de poten van de Europese Unie af, en eurocommissaris Didier Reynders van Justitie liet onlangs al weten dat er geen actie komt voor de Hongaarse verkiezingen in april, dus tot die tijd kunnen ze rustig ademhalen. Polen is de laatste weken al een beetje teruggekeerd. Het land heeft wat handreikingen gedaan, dus misschien wordt de soep niet zo heet gegeten als zij wordt opgediend. Maar als landen nu zeggen dat ze niet zoveel te maken hebben met het Hof, kan dat wel leiden tot een nog grotere botsing over de rechtsorde van de EU. We moeten wel ingrijpen, anders staat de geloofwaardigheid van de hele EU op het spel', aldus De Vries.