De NAVO leek de afgelopen jaren eigenlijk een stille dood te sterven. Dieptepunt was de uitspraak van de Franse president Macron die in 2019 zei dat de NAVO 'hersendood' is. In Madrid moet er echter weer leven komen in het brein van de NAVO, want het doel is om machtsvertoon van de alliantie te versterken, mede door de koers te bepalen voor de komende jaren.
De top in Madrid had eigenlijk over China moeten gaan, vinden de Verenigde Staten, de grote steunpilaar van het bondgenootschap. Maar door de Russische oorlog tegen Oekraïne gaat veel aandacht toch naar Rusland. Dat land is de belangrijkste en bovendien een rechtstreekse bedreiging voor de NAVO, zullen premier Rutte, de Amerikaanse president Biden en hun 28 collega-leiders vaststellen.
Lees ook | 'Wapenleveranties aan Oekraïne hard nodig'
Eisen Turkije
Toch zal het in Madrid vooral gaan om Turkije, het land dat toetreding van Zweden en Finland tegenhoudt. Hij probeert het onderste uit de kan te halen, voordat de twee Scandinavische landen onderdeel van de NAVO worden. Zo heeft Erdogan onder andere de eis dat de landen de wapenexport naar Turkije hervatten. 'Dat punt lijkt eerlijk gezegd wel geregeld', zegt Joost Lagendijk, Turkije-correspondent. Daarnaast heeft Erdogan nog andere eisen. 'Hij wil dat er in Zweden strenger opgetreden wordt tegen organisaties die - zijn ogen - sympathie hebben voor de PKK, een terroristische beweging in Turkije. Op dat punt lijkt Erdogan op papier zijn zin te krijgen. Binnenkort komt er strengere wetgeving en straffen voor mensen die betrokken zijn bij terroristische activiteiten.'
Uitlevering
Ook wil Erdogan dat er mensen uitgeleverd gaan worden aan Turkije. Daar lijkt de Turkse leider echter geen gehoor te krijgen. 'Turkije heeft een lijst gepubliceerd van mensen die gevlucht zijn naar Zweden en van wie zij denken dat ze betrokken waren bij terroristische activiteiten. Turkije wil dat die mensen worden uitgeleverd. Ik zie dat niet zo snel gebeuren. Dat is ook juridisch moeilijk toe te zeggen. Daar zal het in het gesprek wellicht op vastlopen', denkt Lagendijk. Veel van de mensen op de lijst hebben namelijk de Zweedse nationaliteit gekregen, zo benadrukt de correspondent.
Lees ook | Uitbreiding NAVO-interventiemacht vergroot druk op Defensie
Rol van Biden
De Amerikaanse president Joe Biden zou mogelijk nog een rol kunnen spelen om het geschil met Turkije vlot te trekken, denkt Lagendijk. 'Biden heeft een overleg met Erdogan lang afgehouden, maar dinsdagochtend is er wel telefonisch contact geweest. Waarschijnlijk zal er woensdag wel een bilateraal gesprek mogelijk zijn op de NAVO-top, is daaruit gekomen. Het belangrijkste punt van Turkije zal dan zijn om 40 nieuwe gevechtsvliegtuigen en updates voor oude F16's te krijgen van Amerika.' Turkije wil de gevechtsvliegtuigen kopen van de VS, maar het Amerikaanse parlement houdt de verkoop vooralsnog tegen. 'Erdogan is niet populair in het Congres, om het zachtjes uit te drukken. Ik vraag me dan ook af wat Biden kan toezeggen', zegt Lagendijk.
Symboliek
Een doorbraak voor de toetreding zal vooral symboliek zijn, denkt Frans Osinga, bijzonder hoogleraar oorlogsstudies. 'Het is een symbolisch signaal richting Poetin dat hij weet dat uitbreiding van de NAVO niet tegengehouden kan worden, wat hij wel probeert. Hij ziet nu juist dat de NAVO, maar ook de EU, zich verenigen en wellicht uitbreiden.' Daarnaast merkt Osinga op dat het ook een strategisch zet is van de NAVO. 'De NAVO wordt dankzij Finland en Zweden uitgebreid met uitstekende krijgsmachten, die ook kunnen opereren met de westerse eenheden. Plotseling wordt de Baltische zee een binnenmeer van de NAVO en zijn de Baltische staten in de rug gedekt.'
Lees ook | G7 buigt zich vooral over de wereld ná de oorlog
Reactie Rusland
Ondanks dat Rusland woedend reageerde op de toetredingsdromen van de Scandinaviërs, lijkt Poetin het niet heel erg te vinden. Wel stelt Poetin een grens bij 'NAVO-infrastructuur' die in de landen geplaatst kunnen worden. Osinga denkt dat er op de korte termijn dan ook niet iets zal komen aan NAVO-infrastructuur in Finland en Zweden. 'We zullen op de lange termijn wel meer gemeenschappelijke oefeningen zien, dat ze een kantoor krijgen in het hoofdkwartier in Brussel, dat ze volledig geïntegreerd worden, maar in de praktijk zal er niks veranderen zolang er geen vliegveld wordt geopend of als er eenheden geplaatst zullen worden', aldus Osinga. 'Wat Finland wel graag wil is zekerheid, mocht er een crisis ontstaan. Dan kan de EU, samen met de Amerikaanse eenheden, sneller troepen brengen. Dat zal beoefend worden.'
Interventiemacht
Eén wapenfeit is in ieder geval al wel zeker: de NAVO gaat de interventiemacht flink uitbreiden door van 40.000 troepen naar 300.000 troepen te gaan. Voor Nederland is dat wel een probleem, omdat de druk op Defensie dan verhoogd zal worden. Lidstaten moeten namelijk tien procent van hun beschikbare militairen in kunnen zetten, in geval van nood. Nederland zou dat echter nog niet kunnen leveren, zo stelde Han ten Broeke, directeur politieke zaken van het Haags Centrum voor Strategische Studies.