Het gaat om Cicerone B.V., een bedrijf met 1.700 werknemers dat in Oekraïne 132 benzinestations exploiteert onder de merknaam Shell. 'Cruciale infrastructuur die voor de Oekraïense bevolking overeind gehouden moet worden', aldus een woordvoerder van Shell. Volgens het laatste jaarverslag heeft de oliemaatschappij een meerderheidsbelang van 51% in de joint venture. De kleinere helft is van een Maltese holding die in het UBO-register van de eilandstaat te boek staat als het volledige eigendom van Eduard Khudainatov. Een Russische oliemagnaat die op de Europese sanctielijst staat.
Aanstaande donderdag treft Shell de dochtermaatschappij in de Amsterdamse Ondernemingskamer. BNR heeft het verzoekschrift van de oliemaatschappij ingezien, maar mag daaruit niet publiceren totdat de zaak voor de rechter dient. Shell wil niet veel kwijt over het conflict. Volgens een woordvoerder draait de joint venture momenteel verlies en is er snel geld nodig om het bedrijf overeind te houden. De gang naar de Ondernemingskamer moet de weg effenen voor de broodnodige kapitaalinjectie. De zaak is overigens al twee keer uitgesteld op verzoek van Shell, in de hoop het geschil buiten de rechtszaal te beslechten.
‘Katvanger van Poetin’
Khudainatov (61) leidde lang een bestaan onder de radar. Halverwege mei kwam daar verandering in toen de FBI hem voor een rechtbank in Fiji ervan betichtte een katvanger te zijn voor gesanctioneerde Russen. Zo zou het superjacht Scheherazade onterecht op zijn naam staan. Onderzoekers gelieerd aan de Russische oppositiepoliticus Aleksei Navalni wezen eerder Poetin aan als echte eigenaar van het 140-meter lange pleziervaartuig.
Zowel de Scheherazade als een ander schip op Khudainatovs naam werden kort daarop aan de ketting gelegd en Khudainatov zelf werd op 3 juni toegevoegd aan de Europese sanctielijst. Enkele dagen later daagde Shell hun gedeelde joint venture voor de rechter.
De in Kazakhstan geboren Khudainatov heeft al minstens twee decennia een band met de Russische president. Zo was hij regionaal campagneleider voor Poetin bij de verkiezingen van 2000, die hem aan de macht brachten. Hij maakt carrière binnen de Russische oliemaatschappij Rosneft, waar hij jarenlang samen optrok met Igor Senchin, de huidige CEO van Rosneft en een van de nauwste bondgenoten van de Russische president.
Volgens het Amerikaanse tijdschrift Forbes zou Khudainatov Poetin persoonlijk om toestemming hebben gevraagd om zijn oliebedrijf, NNK, op te zetten. Inmiddels is het bedrijf miljarden waard, mede dankzij leningen van de Russische staatsbank VTB.
Khudainatov verkreeg in 2014 voor het eerst een belang in de Oekraïense Shell-stations toen hij de Russische Alliance Group overnam, twee maanden na de eerste Russische invasie van de Krim. Later dat jaar breidde hij zijn belang uit naar de huidige 49%.
Grijs gebied in sanctiewetgeving
De rechtszaak tussen Shell en Khudainatov komt op een gevoelig moment. De Russische regering heeft aangekondigd het olie- en gasproject Sachalin-2 mogelijk te nationaliseren. Shell, een van de deelnemers in het project, verliest daarmee een miljardeninvestering.
Eerder in het conflict kwam Shell juist vanuit Oekraïense zijde onder druk te staan: het bedrijf kocht kort na de inval Russische olie voor een zeer lage prijs omdat veel andere kopers zaken weigerden te doen met Rusland. Online klonk er toen een luide oproep tot een boycot.
Daarnaast is er nog de mogelijkheid dat Shell Europese sancties overtreedt door samen met een gesanctioneerde partij een joint venture te besturen. Zolang Khudainatov geen meerderheidsbelang heeft gaat het hierbij om de mate van controle die hij kan uitoefenen, legt sanctie-advocaat Sebastiaan Bennink uit. 'Of hij die maatstaf haalt is moeilijk te zeggen zonder specifieke kennis van zaken. Er bestaat ook een grijs gebied'. Shell en Khudainatov benoemen beiden de helft van het bestuur waardoor het bedrijf feitelijk op basis van unanimiteit wordt bestuurd. Shell laat in een reactie weten dat Khudainatov 'geen enkel voordeel of commercieel gewin' geniet vanuit de joint venture, waarmee het bedrijf aan sanctiewetgeving zou voldoen.
De benzinestations die Shell samen met Khudainatov beheert zijn voor Oekraïne van groot belang. Sinds het uitbreken van de oorlog is er in het land een zwaar tekort aan brandstof. Dit verklaart mogelijk waarom de benzinestations van Shell überhaupt nog open zijn. Oekraïense sanctiewetgeving is strikter dan Europese. Bankrekeningen van ondernemingen kunnen ook worden bevroren als er sprake is van een Russisch minderheidsbelang.
Shells dochtermaatschappij in Oekraïne gaat gebukt onder het oorlogsgeweld in het land. Een aantal tankstations zijn geplunderd of zwaar beschadigd. Sommige bevinden zich in bezet gebied.
Vertegenwoordigers van Khudainatov en de Oekraïense ambassade reageerden niet op vragen van BNR.