'Het is nog steeds chaos', zegt Hennis over de huidige situatie in Irak waar zojuist na een langdurige, en soms gewelddadige, formatie een regering is gevormd. 'Er zijn dingen opgebouwd, maar heel veel nog niet wat wel had moet worden gedaan.' Volgens Hennis heeft dat 'vrij veel' te maken met 'de enorme corruptie die hier welig tiert'. De VN-gezant stelt dat die corruptie het individuele niveau ontstijgt. En niet zo'n beetje ook.
Corruptie 3.0
'Het gaat echt om een systeem waarbij partijen de macht en het geld, de staatskas, verdelen en er veel te weinig bij de Irakezen terecht komt. Daardoor is het land nog steeds niet op zijn pootjes terechtgekomen, terwijl dat best had gekund. Het is een rijk land met heel veel olie-inkomsten, maar er verdwijnt heel veel geld in de verkeerde zakken.'
Het artikel gaat verder onder de foto.
Volgens Hennis is de corruptie dermate geïnstitutionaliseerd, dat het over de afgelopen 20 jaar een compleet en sterk vervlochten netwerk is geworden van politici, zakenmensen, belangengroepen en gewapende groeperingen. 'Het is ook niet over één nacht ijs gegaan, de lijst is lang.' Hennis merkt daarbij op dat in de politiek gaan, besturen, in Irak niet wordt gezien als een roeping of het leveren van een bijdrage aan de samenleving, maar eerder als een extra inkomstenbron. 'Dat is een bizar uitgangspunt als je kijkt naar wat je zou moeten drijven als politicus of bestuurder.'
Gepolitiseerd
Het bestuur is daardoor zo gepolitiseerd dat ministeries niet gerund worden door de staat of door een technocratische minister, maar door politieke partijen. Om dit te begrijpen moeten we volgens Hennis even terug de geschiedenis in naar de periode vlak na de val van dictator Saddam Hoessein in 2003. Na het verdrijven van Hoessein vormden partijen coalities en plaatsten ze eigen mensen in de ministeries om die te zuiveren van alle Hoessein-getrouwen. 'Dat zou voor de beginperiode niet vreemd zijn geweest, omdat er toen allerlei ambtenaren van Saddam Hoessein en Baathisten zaten, maar door de jaren heen is dat uitgegroeid tot een gecontroleerd netwerk. De ministeries dienen de partij en zijn geen dienaar van de staat.'
Ingewikkeld land
Irak is een multi-etnische en multi-religieuze staat met een federaal karakter. Het noorden wordt van oudsher bevolkt door de Koerden, het zuiden door sjiieten en het centrum door soennieten (de bevolkingsgroep waaruit Saddam Hoessein voortkwam). Om te voorkomen dat die groepen zich achtergesteld voelen is een federatieve constructie opgetuigd waarin de Koerden de president leveren (wat vaak een ceremoniële functie is), de sjiieten de premier en de soennieten de voorzitter van het parlement.
Sjiitische onenigheid
Toen vorig jaar de sjiitische leider Muqtada al-Sadr de Iraakse verkiezingen won, slaagde hij er echter niet in een regering te vormen. Toen hij zich deze zomer uit de politiek terugtrok en zijn parlementariërs uit het parlement stapten, leidde dat tot gewelddadige rellen in Bagdad. Sinds 14 oktober is de 78-jarige Koerdische politicus Abdul Latif Rashid de nieuwe Iraakse president nadat een vereiste tweederdemeerderheid in het parlement hem steunde. Volgens Hennis heeft die lange formatie verschillende oorzaken, maar is de sjiitische onenigheid daarvan de belangrijkste.
Lees ook | Doden door gewelddadige rellen in Bagdad
'Het heeft vooral te maken met het aantal sjiitische partijen die de verkiezingsuitslag niet wilden accepteren. Het uiteindelijke ratificeren duurde lang en toen dat eenmaal was gebeurd, bleek dat er onenigheid was in het huis van sjiitische groeperingen. Er kwam een intra-sjiitische strijd die veel vertraging opleverde, waardoor Al-Sadr besloot niet deel te nemen, zijn parlementariërs zich terugtrokken en zich van het politiek proces af te zonderen. Daar staan we nu.'
Volgens Hennis heeft Al-Sadr de overige sjiitische groepen weggezet als corrupt en als door buurland Iran beïnvloed. 'Daarmee heeft hij zichzelf succesvol verwijderd van praktijken waar hij eerder deel van uitmaakte. Dat is de wijze waarop hij opereerde. Hij heeft in die zin geen succes gehad omdat andere partijen niet toestonden dat hij die kaart zou trekken.' Hennis erkent echter wel dat Al-Sadr een punt heeft. 'Er zijn contacten, en ik druk me mild uit, en ook dat heeft te maken met het verleden. Veel sjiitische leiders die hier nu actief zijn, waren voor Saddam Hoessein gevlucht naar buurland Iran.'
Geen schone handen
Al-Sadr heeft echter evenmin schone handen en nauwe banden met Teheran, al neemt hij in toenemende mate afstand van zijn grote buurman. Iran is volgens Hennis 'heel erg bezig met de eenheid van de sjiieten in Irak, daarom vindt Teheran het best ingewikkeld dat Al-Sadr zich zo heeft afgezonderd van de andere sjiitische partijen'. Volgens Hennis, die Al-Sadr verschillende keren sprak, vaart hij in toenemende mate een nationalistische koers die op veel sympathie kan rekenen onder de Irakezen: geen Amerikaanse, en geen Iraanse inmenging in Iraakse zaken.
In hoeverre Al-Sadr een gevaar vormt voor de huidige broze regeringscoalitie? 'Ik denk niet dat hij voor eeuwig van het toneel is verdwenen. Hij is niet alleen, hij leidt een enorm grote beweging. Ik vermoed dat hij vroeg of laat weer terugkomt, wanneer is niet in te schatten.'