De Duitse bondskanselier Scholz noemde de oorlog in Oekraïne een jaar geleden een Zeitenwende, oftewel een keerpunt. Een keerpunt niet alleen in de Duits-Russische relatie en een breuk met de Ostpolitik van Willy Brandt, maar ook het zoeken naar de nieuwe Duitse rol binnen Europa. En dat is moeilijk voor een land dat worstelt met de geesten van het verleden en waar veel beleidsmakers nog steeds vanuit een mindset van dat verleden handelen.
‘Duitsland voelt zich totaal verraden door Rusland’
'Door de inval in Oekraïne voelt Duitsland zich totaal verraden door Rusland. Duitsland is een land dat in een geopolitieke shocktoestand verkeert. Ze hadden eigenlijk een Russisch-Duits vriendschapspact', zo vat Cuperus de nationale geestesgesteldheid van Duitsland bondig samen. 'Scholz was zelfs een week voordat Rusland Oekraïne binnenviel nog bij Poetin op bezoek geweest. Om eigenlijk dit te voorkomen.'
Lees ook | Frankrijk en Duitsland vast in verstandshuwelijk
Angst
'Duitsland is bang voor zichzelf', zegt Cuperus. 'Duitsland is natuurlijk een economisch powerhouse, maar Zeitenwende betekent dat Duitsland ook weer een militaire en geopolitiek powerhouse moet gaan worden in Europa. En daarmee moet het eigenlijk alle littekens van de twintigste eeuw - de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog - achter zich laten en opnieuw een militaire supermacht worden in Europa. Dat kost een generatie, denk ik, minstens.'
Lees alle update over de oorlog in Oekraïne in ons liveblog.
Ereschuld
Een direct gevolg van de Tweede Wereldoorlog, en de schuld die Duitsland op zich laadde, was dat pacifisme in het DNA van het naoorlogse Duitsland kwam te zitten. 'Eigenlijk is Duitsland een pacifistisch land. Er zit een enorme aarzeling op al deze wapenleveranties. (aan Oekraïne, red.).' Vandaar dat wapenleveranties afgestemd of gecombineerd worden met Europa, de VS of Frankrijk. 'En dat zit achter deze rare koppeling tussen Leopold I, II en Abram-tanks.'
Luister ook | Europacorrespondent Stefan de Vries over het draagvlak voor de oorlog in Oekraïne
Ook een symptoom van dat naoorlogse pacifisme is het afbrokkelende draagvlak onder de Duitsers voor hulp aan Oekraïne. 'Duitsland ziet zichzelf na de Tweede Wereldoorlog als een 'Friedensmacht'. Als een land dat nooit meer oorlog voert, wat eigenlijk een zwak leger wil hebben. En dan krijg je dat gehannes met die Leopard 2-tanks.'
‘Duitsland is bang voor zichzelf’
Nie wieder
Volgens Cuperus voelt bondskanselier Olaf Scholz heel goed aan dat er onder de Duitse bevolking een sterk 'nie wieder-gevoel' leeft, maar heeft hij daar in zijn speech een goede draai aan gegeven. Volgens Cuperus legde Scholz goed uit dat 'nie wieder' (nooit meer oorlog, red.) ook betrekking heeft op het gewapend verzet tegen een agressieve aanvalsoorlog, dat nie wieder ook betekent: nooit meer imperialisme.
Niet alleen moet Scholz behendig rond de klippen van de publieke opinie laveren, hij bevindt zich ook in een politiek mijnenveld. Zowel binnen Duitsland als daarbuiten. Zo staat Scholz onder zeer grote druk van Oost-Europese landen. 'Om veel meer te doen dan hij doet. En hij noemde ze vandaag niet in die speech. Dat vond ik veelzeggend.'
Dealen met
En binnen zijn eigen partij moet hij zien te dealen met de SPD-mastodonten die mentaal nog in de Ostpolitik zitten, terwijl de Groene coalitiegenoten de oorlogstrom roeren. 'Het is een balanceerkunst. Hij lijkt meer met binnenlandse politiek bezig te zijn dan met internationale politiek. Dat heeft te maken met aarzelingen binnen zijn eigen SPD. Dat zijn mensen die heel dicht tegen Rusland stonden. Dus daar zit heel veel leed en Rusland-pijn in die SPD.'
‘De Zeitenwende is bepalend voor de toekomst van Europa’
Hoe de Duitse koers ook zal zijn, hij is van imminent belang voor de toekomst van Europa en de Frans-Duitse as. 'Het belangrijkste is eigenlijk hoe het conflict in Oekraïne gaat aflopen. Dat is eigenlijk nog belangrijker dan wat de rol van Duitsland daar precies bij is. De Zeitenwende is bepalend voor de toekomst van Europa.'