Het is vlak voor drie uur in de morgen op dinsdag 6 juni als plotseling de stuwdam doorbreekt. Een watermassa van 18 kubieke kilometer, gelijk aan 18 biljoen liter, stormt vervolgens af op het gebied dat achter de dam ligt. Ondanks dat de berichten direct al circuleren dat de dam doorbroken is, ontkent de burgemeester van de stad Nova Kachovka, dat in Russische handen is en waar de stuwdam staat, dat de dam is verwoest. Beelden van het bewuste moment zijn er ook niet. Enkele uren later bevestigen Russische persbureaus het nieuws alsnog. Direct begint het vingerwijzen terwijl beelden verschijnen van de doorbraak.
Het Russische scenario
Logischerwijs wijst Rusland direct naar Oekraïne als dader van de verwoesting van de stuwdam. Volgens de Russen zou Oekraïne de dam hebben opgeblazen, om zo de inwoners van de Krim te 'straffen', stelt de Russische vertegenwoordiger in de VN-Veiligheidsraad Vasili Nebenzja. De stuwdam zorgt - via een kanaal - namelijk voor 85 procent van de watertoevoer naar het schiereiland. Het water wordt met name gebruikt voor de industrie en agricultuur daar, een vijfde van het water wordt echter ook gebruikt voor drinkwater.
Een ander verhaal komt van de Russische gouverneur voor de Oekraïense regio Cherson Vladimir Saldo. Die stelt dat Oekraïne de dam heeft opgeblazen om zo afleiding te veroorzaken voor het, volgens hem, 'mislukte' tegenoffensief van de Oekraïners. Dat tegenoffensief zou namelijk in de dagen ervoor al van start zijn gegaan. Dat verhaal wordt gedeeld door Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov, die ook het verhaal aanhaalt dat Oekraïne de Krim wil afsluiten van de watertoevoer. 'We kunnen ondubbelzinnig stellen dat we het hebben over opzettelijke sabotage van Oekraïense zijde.'
Volg in dit liveblog het laatste nieuws over de oorlog in Oekraïne
Volgens Peter Wijninga, defensiespecialist van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies, zou dit scenario echter niet logisch zijn vanuit Oekraïens perspectief. 'Het is een extra kopzorg voor de regering van Zelenski', omdat de focus met name ging naar het offensief. 'Nu komt er zo'n grote ramp bij, dat betekent dat hun aandacht daar naartoe moet gaan, terwijl ze zich eigenlijk wilden concentreren op het offensief.'
Feiten over de Kachovka-dam
- De dam is dertig meter hoog en 3,2 kilometer lang
- De stuwdam werd in 1956 gebouwd in de Dnjepr-rivier, als onderdeel van een waterkrachtcentrale.
- Het waterreservoir is de belangrijkste bron van water voor het Oekraïense schiereiland de Krim, dat sinds 2014 geannexeerd is door Rusland.
- Het water in de dam is ook een belangrijk reservoir voor het koelen van de kerncentrale in Zaporizja
- In totaal houdt de stuwdam 18 kubieke kilometer aan water vast, acht keer het IJsselmeer
- Door de verwoesting van de dam, is er ook 150 ton olie in de Dnjepr-rivier terechtgekomen.
Het Oekraïense scenario
Waar Rusland naar Oekraïne wijst, wijst Oekraïne natuurlijk de andere kant op. Volgens de Oekraïense president Volodimir Zelenski zou het 'fysiek onmogelijk' zijn om de dam van buitenaf op te blazen. Hij stelt daarom dat de Russen de dam van binnenuit hebben gesaboteerd en opgeblazen. 'Zij hebben het opgeblazen', zegt hij op social media. Daarbij noemt hij de verwoesting van de dam een 'massavernietigingsbom voor het milieu' die 'Rusland tot ontploffing heeft gebracht.'
Lees ook | 'Russen horen al 23 jaar het Kremlin-geluid'
Dat het voor de hand ligt dat de dam van binnenuit is verwoest, ligt ook voor de hand volgens deskundigen met wie The New York Times sprak. Die stelden voorzichtig dat een 'interne explosie' 'de meest waarschijnlijke oorzaak' is voor de damdoorbraak. Dat verhaal zou ook ondersteund worden door inwoners in de buurt van de stuwdam, die rond 02.50 uur een grote explosie hoorden.
Lees ook | 'Rusland is consequent in beschuldigen Oekraïne'
Eind vorig jaar waarschuwde Oekraïne eveneens dat Rusland van plan zou zijn om de dam te verwoesten. Daarbij stelde Oekraïne dat infrastructuur vol met explosieven zou liggen.
Slecht onderhoud
Een ander scenario dat rondgaat als oorzaak van de doorbraak van de stuwdam, is slecht en onverantwoord onderhoud van de dam. Eerder werd de weg op de dam al onbruikbaar gemaakt door Rusland, om zo een eventuele komst van Oekraïense militairen te bemoeilijken. Daarnaast is op satellietbeelden te zien dat vlak voor de doorbraak van dam, er schade is aan de dam. Zo is een onderdeel van de wegovergang en sluizen zichtbaar beschadigd.
In de periode voor de verwoesting van de dam, zou ook het waterpeil kunstmatig verhoogd zijn door de Russische bezetters. Daardoor zou de druk op de dam zijn toegenomen. Daardoor zou de dam 'geleidelijk vanzelf zijn ingestort', zo schrijft het onafhankelijke Russische nieuwsmedium Meduza. 'Op satellietbeelden is te zien dat de dam al een week geleden zou zijn overstroomd, dat geeft wel aan dat het water onverantwoordelijk hoog heeft gestaan', zegt Wijninga.
Daarbij komt dan ook nog de schade die er al eerder was aangericht aan de dam door Rusland. 'Dat zou kunnen leiden tot scheuren, die uiteindelijk hebben geleid tot het ineenstorten van de dam.' Volgens Wijninga is het echter wel duidelijk dat Rusland verantwoordelijk is. 'Als ze het niet zelf bewust hebben opgeblazen, dan is het misschien wel door nalatigheid gekomen.'