Liveblog | IAEA: kerncentrale Zaporizja nog wel gekoeld met water stuwmeer

Dit liveblog wordt niet meer bijgehouden, volg de ontwikkelingen in Oekraïne in ons liveblog van zaterdag 10 juni

Hoewel Oekraïense bronnen nog altijd weigeren om formeel het begin van het langverwachte offensief aan te kondigen, denkt hoogleraar Oorlogsstudies Frans Osinga wel degelijk dat het begonnen is. 'Oekraïne zwijgt, maar alle indicaties zijn er dat de offensieve acties erg aan het intensiveren zijn.'

Als voorbeeld noemt Osinga berichten over een brigade in het zuiden van Oekraïne, die bezig zijn met een 'forse doorstootpoging' in de buurt van Zaporizja. 'Dat gaat over 1.500 man', zegt Osinga. 'Terwijl de afgelopen weken juist sprake was van kleinschaligere verkenningsoperaties - ook in het zuiden.'

Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag heeft bepaald dat westerse bondgenoten van Oekraïne zich bij het land mogen voegen in de juridische strijd tegen Rusland. Oekraïne sleepte het buurland vorig jaar voor het gerecht, kort na het begin van de Russische invasie.

Nederland en 31 andere landen mogen zich nu aansluiten bij de zaak. Alleen het verzoek van de Verenigde Staten is afgewezen.

Oekraïne had een klacht ingediend tegen Rusland omdat het Kremlin zei dat de invasie in het buurland nodig was om een genocide op de Russische bevolking te voorkomen. Volgens Kiev is daar niets van waar en heeft Rusland daarom het Genocideverdrag van de Verenigde Naties geschonden. Daarnaast beschuldigt Oekraïne Rusland ervan dat het zelf een genocide plant in Oekraïne.

Het Noorse seismologische instituut NORSAR heeft een explosie gedetecteerd in het gebied en rond de tijd van de doorbraak van de Kachovka-dam in het zuiden van Oekraïne. 'We zijn ervan overtuigd dat er een explosie was', zegt een woordvoerder van NORSAR, die zich verder niet uitlaat over de oorzaak van ontploffing.

De detectie lijkt een nieuwe aanwijzing dat de verwoesting van de Kachovka-dam opzettelijk was. Oekraïne en Rusland geven elkaar de schuld van het opblazen van de dam.

De Amerikaanse krant The New York Times meldt vrijdag op basis van een hoge functionaris dat Amerikaanse satellieten ook een explosie hebben gedetecteerd bij de dam. De functionaris van de Biden-regering zei dat Amerikaanse inlichtingendiensten Rusland verdenken van de verwoesting van de dam, maar dat er nog geen sluitend bewijs is.

IJsland sluit op 1 augustus zijn ambassade in Rusland. De regering van het NAVO-land zegt dat de vertegenwoordiging in Moskou onder de huidige omstandigheden niet 'levensvatbaar' is en het besluit te betreuren.

Het land is het eerste dat sinds de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 de deuren van zijn ambassade in Rusland sluit. Het is echter geen verbreking van de diplomatieke betrekkingen met Rusland, benadrukt de regering. Die wil de ambassade weer openen als de omstandigheden wijzigen.

Door Russische beschietingen zijn twee werknemers van een ziekenhuis in de plaats Hoeljajpole in de buurt van Zaporizja om het leven gekomen. Dat zegt een Oekraïense functionaris op Telegram. Twee anderen zijn gewond geraakt.

Verschillende Amerikaanse media stellen op basis van bronnen binnen de Oekraïense strijdkrachten dat het langverwachte tegenoffensief is begonnen. Met name in de regio van Zaporizja zouden de aanvallen op Russische posities zijn opgevoerd. Kiev laat niets los over een tegenoffensief.

De voorbereidingen om Russische kernwapens op te kunnen stellen in Belarus worden op 7 en 8 juli afgerond. Direct daarna gaan de wapens die kant op. Dat heeft de Russische president Vladimir Poetin aangekondigd na een overleg met de Belarussische president Aleksandr Loekasjenko. De verplaatsing was al aangekondigd en met de voorbereidingen was al begonnen.

'Dus alles verloopt volgens plan, alles is stabiel', zegt Poetin in een verklaring die door het Kremlin naar buiten is gebracht. Hoewel de wapensystemen in Belarus opgesteld worden, blijven ze onder controle van Rusland.

De Oekraïense geheime dienst SBU heeft een korte geluidsopname verspreid waar een gesprek te horen zou zijn van twee Russen die zeggen dat Oekraïne niet de Nova Kachovka-dam heeft verwoest, maar de Russen wel.

De SBU vermeldt niet om wie het zou gaan, alleen dat het 'afgeluisterde gesprek' kort na de verwoesting van een deel van de cruciale stuwdam in de rivier de Dnipro zou zijn gevoerd tussen Russische militairen.

De stuwdam in Oekraïne is opgeblazen en alles wijst erop dat Rusland daar de hand in had, zegt EU-buitenlandchef Josep Borrell. Hij verwijst andere theorieën over de verwoestende dambreuk naar de prullenbak.

Borrell en ook andere westerse kopstukken wezen al eerder naar Rusland, maar de hoogste diplomaat van de EU drukt zich nu ondubbelzinniger uit dan voorheen. 'Alles lijkt erop te wijzen', zei Borrell op de Spaanse televisie. 'Het is moeilijk te geloven dat het iemand anders geweest kan zijn.' Hij wijst erop dat het gebied door Rusland is bezet.

Zweden staat toe dat de NAVO troepen en materieel in het land stationeren, terwijl het zelf nog geen lid is van de alliantie. Het besluit is een 'duidelijk signaal' naar Rusland en versterkt de Zweedse verdediging, aldus premier Ulf Kristersson en defensieminister Pal Jonson in een opiniestuk in de krant Dagens Nyheter.

'De regering heeft besloten dat het Zweedse leger met de NAVO en NAVO-lidstaten voorbereidingen mag treffen om gezamenlijke operaties in de toekomst mogelijk te maken', laten ze weten. 'De voorbereidingen kunnen bestaan ​​uit het tijdelijk stationeren van buitenlands materieel en personeel op ons grondgebied.'

Kristersson en Jonson stellen dat Rusland in de nabije toekomst een bedreiging vormt voor nabijgelegen landen. Ze zeggen onzeker te zijn over de reikwijdte van de territoriale ambities van de Russische president Vladimir Poetin. De Russische inval in Oekraïne was vorig jaar voor Zweden en Finland reden om een lidmaatschapsverzoek in te dienen bij de NAVO.

Zweden hoopt te kunnen toetreden voor de NAVO-top in Litouwen volgende maand. Of dat gaat lukken, is onduidelijk. Bijna alle lidstaten zijn akkoord met de Zweedse deelname aan het bondgenootschap, maar het verzet van Hongarije en vooral Turkije houdt aan. Die twee landen hebben wel ingestemd met de Finse toetreding. Finland, dat een lange grens met Rusland deelt, maakt sinds april deel uit van de alliantie.

Secretaris-generaal Jens Stoltenberg van de NAVO heeft in een tweet laten weten dat hij hoopt Zweden 'zo snel mogelijk' als volwaardig lid van de alliantie te kunnen verwelkomen.

'Het is heel duidelijk dat Oekraïne nu bezig is het initiatief te nemen, wat een nieuwe fase inluidt. Zeker als ze het initiatief lang kunnen vasthouden en daar ook vooruitgang boeken.' Dat zegt defensiespecialist Peter Wijninga van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. Volgens de Amerikaanse nieuwszender ABC News is het langverwachte tegenoffensief eindelijk begonnen. 'Maar Kiev houdt zich nog stil', aldus Wijninga.

De Hoge Raad doet vrijdag uitspraak aan wie de Krim-kunstschatten, die het Amsterdamse Allard Pierson Museum al jaren noodgedwongen onder zijn hoede heeft, moeten worden teruggegeven. Eerder oordeelde het gerechtshof in Amsterdam dat de archeologische topstukken terug moesten naar Oekraïne.

De kunstschatten waren aan het museum uitgeleend door culturele instellingen op de Krim toen dat schiereiland nog deel uitmaakte van Oekraïne. Dat veranderde in 2014, toen Rusland het gebied annexeerde. Dat leidde tot getouwtrek over wie recht heeft op de schatten: Oekraïne - waar de Krim dus niet meer toe behoort - of de uitlenende musea die nu onder Russisch bestuur vallen. Zowel Oekraïne als de Krim-musea beschouwen de schatten als hun cultureel erfgoed.

Het Amsterdamse museum vroeg de rechter destijds hierover een oordeel te vellen. In december 2016 oordeelde de rechtbank dat het museum de collectie moest teruggeven aan Oekraïne, maar daar gingen de Krim-musea tegen in beroep. Het hof kwam in oktober 2021 tot een zelfde uitspraak, al baseerde het zich wel op andere gronden dan de rechtbank.

De Krim-musea waren het niet eens met de uitspraak van het gerechtshof en stelden cassatie in bij de Hoge Raad. Begin dit jaar adviseerde de advocaat-generaal dat de uitspraak van het hof in stand kon blijven.

In tegenstelling tot wat eerder werd bericht kan de kerncentrale Zaporizja nog wel worden gekoeld met water uit het stuwmeer van de Dnipro-rivier. Het waterpeil zakt door de damdoorbraak van dinsdag en kwam donderdag tot onder de 12,7 meter, het minimum dat eerder voor de koeling werd vastgesteld. De beheerder van de Kachovka-dam meldde dat de kerncentrale daarom moest overschakelen op een koelwaterreservoir, maar het Internationaal Atoomagentschap zegt dat dat nog niet nodig is.

Het IAEA, dat permanent aanwezig is bij de kerncentrale, schat dat de koeling nog door kan gaan tot het waterpeil rond de 11 meter staat, mogelijk zelfs nog lager. Eerder meldde het atoomagentschap al dat er sowieso geen acuut gevaar is, omdat er genoeg koelwater is voor een aantal maanden. Het koelwaterreservoir bij de nucleaire faciliteit is namelijk nog volledig gevuld.

Wel maakt het IAEA zich zorgen over de veiligheid van dat reservoir vanwege de beschietingen rond de centrale. De reactoren zouden ook nog gebruik kunnen maken van het watersysteem van de nabijgelegen stad Enerhodar en in geval van nood zou de brandweer water kunnen brengen.

Volgens het IAEA heeft het personeel zich al sinds 2011 voorbereid op een eventueel bezwijken van de Kachovka-dam. Desalniettemin is het een 'zeer moeilijke en onvoorspelbare situatie op het gebied van nucleaire veiligheid'. De centrale heeft al maatregelen genomen om het watergebruik te beperken.

De kerncentrale in het zuiden van Oekraïne, de grootste van Europa, werd aan het begin van de Russische invasie ingenomen. In de omgeving vinden geregeld beschietingen plaats, die meermaals problemen hebben veroorzaakt voor de stroomtoevoer naar het nucleaire complex. Externe stroom is nodig om reactoren van de kerncentrale te koelen en voor andere veiligheidsfuncties.

Dit liveblog komt onder meer tot stand op basis van berichtgeving door eigen BNR-correspondenten en -redacteuren, The Guardian, ANP, Al Jazeera, Reuters, Associated Press, CNN, BBC, CNBC en Agence France-Presse. Ook maakt BNR online gebruik van berichten van de persbureaus Tass en RIA Novosti (Rusland) en Belta (Belarus). Omdat berichtgeving van deze bureaus niet verifieerbaar is en niet als onafhankelijk gekwalificeerd kan worden, wordt in deze gevallen expliciet vermeld waar de berichtgeving vandaan komt.