Afrekeningen Turks leger na couppoging

Er is nog veel onduidelijk over de afloop van de couppoging van afgelopen nacht. Duidelijk is wel dat de orde inmiddels redelijk is hersteld, al ging dat in Ankara niet zonder slag of stoot. Speculaties over de motieven voor de coup lopen sterk uiteen. President Erdogan hintte nadrukkelijk op betrokkenheid van zijn voormalige kameraad Fethullah Gülen, maar ook betrokkenheid van Erdogan zelf wordt door sommigen als een serieuze optie beschouwd.

Het leger maakt op dit moment schoon schip; naar verluidt zijn vijf generaals en 29 kolonels al vervangen en zijn ruim vijftienhonderd militairen opgepakt. De internationale gemeenschap hield zich toto vanochtend vroeg behoorlijk op de vlakte. Pas toen de couppoging ten dode leek opgeschreven, kwamen de steunbetuigingen aan de 'democratie Turkije' op gang. Niemand durft zich dan ook nog te wagen aan een serieuze prognose over de impact van de gebeurtenissen van de afgelopen nacht op de internationale betrekkingen, met name op de NAVO.

Hieronder lees je de commentaren en analyses die vanochtend te horen waren op BNR, op basis van de meest recente berichtgeving. De uitzending   tussen 8:00 en 9:00 - is hierboven in zijn geheel of in vier kortere delen terug te luisteren.

13:40 | De regeringspartijen VVD en PvdA willen de zomervakantie van de Tweede Kamer niet onderbreken voor spoedoverleg over Turkije. ,,Zeker niet'', aldus een woordvoerder van de liberalen zaterdagochtend. Voor de sociaaldemocraten is het ,,op dit moment te vroeg''.

13:20 |  De acties van de Turkse strijdkrachten tegen de putschisten zijn volgens regeringskringen goeddeels afgerond. Sporadisch is er nog verzet, dat volgens het hoofd van de geheime dienst MIT, Hakan Fidan, in de komende uren gebroken zal worden.

12:00 | Volgens de Turkse premier Binali Yildirim worden er nog steeds aanhoudingen verricht, maar is de situatie volledig onder controle. Degenen die de ruggengraat vormden van de couppoging zitten vast, zei hij. De premier riep de bevolking verder op zaterdagavond met vlaggen de straten en pleinen op te gaan.

11:45 | Vanaf Schiphol zijn inmiddels de eerste vluchten richting Turkije hervat. Het aantal militairen dat is opgepakt is volgens de Turkse autoriteiten 2839. Het aantal doden is opgelopen tot 265. De Turkse inlichtingendienst is beschoten en daarbij zijn drie mensen gewond geraakt. Het hoofd van het leger zou zijn gegijzeld en weer bevrijd. Er is inmiddels een grote zuivering binnen de legerleiding. Vijf generaals en 29 kolonels zijn van hun plek gehaald.

8:59 | Turkije is het één na grootste NAVO-land, benadrukt Bernard Hammelburg. De gebeurtenissen van afgelopen nacht gaan ons daarom zeker ook aan. 'Denk ook aan de vluchtelingendeal en wat daar nu mee moet gebeuren. Wat dat betreft is het heel spannend wie de nieuwe legerleiding gaan vormen.'

8:52 | De couppoging van vannacht gaf een wisselend beeld, zegt Armand Sag, oprichter van het Instituut voor Turkse Studies. 'Ik was het heel erg eens met de inschatting dat veel mensen in de internationale gemeenschap hoopte dat de coup zou slagen. Maar nu is Erdogan de winnaar. Maar het lijkt me heel onlogisch dat zijn oude vriend Gülen hier wat mee te maken zou hebben.'

Marc Guillet: Opvallend was, naast de grote stilte, dat de vier grote partijen in het parlement zich hebben uitgesproken tegen deze 'fascistische militaire coup'. Ze zijn het niet eens met zijn beleid, maar ze vinden niet dat je de meningsverschillen met de regering met wapens moet beslechten. Er komen nu beelden binnen vanuit Ankara van militairen die zich overgeven. Zij kleden zich uit en gaan op de grond liggen. Dat is heel bizar om te zien.' 

8:50 | De geluiden op straat in Den Haag zijn behoorlijk uiteenlopend, zegt verslaggever Anke Truijen. 'Bijna niemand wilde on the record praten, maar de mensen vinden het verschrikkelijk wat er in hun land gebeurt en spreken hun afkeer uit over wat er afgelopen nacht gebeurd is. Enkele mensen waren oprecht in paniek en vreesden dat als de coup zou slagen, dat het einde zou betekenen voor de democratie in Turkije.'

8:40 | Een verwarde stad die blij is dat de coup voorbij is, maar die zich afvraagt wat er gaat gebeuren, zo beschrijft politiek analist Joost Lagendijk Istanbul vanochtend. De berichten vanuit Ankara zijn dat daar de laatste stuiptrekkingen zijn van een beperkt deel van het leger. De coup lijkt over en ik denk dat het nog een paar uur duurt voordat het overal zo zal zijn. Zeker de helft van de bevolking steunt Erdogan, en het was opmerkelijk hoe makkelijk de president erin slaagde de bevolking te mobiliseren op de pleinen.

8:30 | Inmiddels zijn bloedige beelden te zien van militairen die zijn opgepakt, bevestigt correspondent Marc Guillet vanuit Istanbul. 'Ik heb hier al een half uur geen straaljagers over horen vliegen. Dat wijst erop dat de rust hier is weergekeerd, maar in Ankara is het nog onrustig. Het is zeker bijltjesdag: er werd massaal gehoor gegeven aan de oproep van Erdogan om de straat op te gaan. toen was duidelijk dat het tegenoffensief tegen de coupplegers was gestart. Het is ook opmerkelijk dat de leider van de coup niet op televisie is verschenen.'

Erdogan heeft de coupplegers inmiddels gebrandmerkt als terroristen. Daarmee heeft hij ook munitie in handen om de slechte intenties van Gülen 'aan te tonen'. 'Erdogan zal de grote winnaar zijn: hij krijgt meer steun en maakt misschien zelfs een grotere kans om de volgende verkiezingen te winnen. De mensen die hoopten dat er meer ruimte zou komen voor een seculiere staat, werden vanmorgen met een kater wakker.'

8:28 | Onduidelijk is, zegt Peter Wijninga, defensiespecialist bij het Den Haag Centrum voor Strategische Studies, wie er nou precies de macht had over de F16's die 'slechts' door de geluidsbarrière heen vlogen. 'Erdogan geeft aan dat het een godsgeschenk is en dat hij nu een zuivering in het leger kan doorvoeren. Gülen is een graag gebruikte zondebok. Ze zijn gebrouilleerd, maar niet zozeer over de islamitische koers. Gülen is verre van seculier. Uitgerekend de sociale media en daarmee bereikt hij tienduizenden aanhangers die kennelijk op Facetime zetten.'
 

Ook dat roept de nodige vragen op, meent Wijninga. De eerste zorg van de NAVO-leden zal zijn wat er gebeurt over wat een eventueel regime zou doen. 'Die campagne tegen IS was ook niet in gevaar gekomen, het zijn ook geen vrienden van Assad, bovendien is het belangrijk om Turkije binnen de NAVO te houden, ook vanwege de rivaliteit met Griekenland. Toch denk ik dat er binnenlands veel gaat veranderen en dat de democratie een slechte tijd tegemoet gaat.'

8:17 | Buitenlandcommentator Bernard Hammelburg viel vooral op hoezeer officiële bondgenoten van Turkije zich vannacht behoorlijk afzijdig hielden. Zij leken niet bepaald onaangenaam verrast door de poging tot staatsgreep. 'De boodschap was heel aardig: dit land raakt zijn democratie en persvrijheid onderuit en ik denk dat veel regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken dat helemaal niet zó erg hadden gevonden. Dat zég je natuurlijk niet hardop, maar ik denk dat heel veel mensen denken: 'Wat jammer, had het leger maar héél even de macht overgenomen'.'
 

De laatste ontwikkelingen tot acht uur vanochtend:

Luchthaven
Inmiddels zijn ook 754  mensen opgepakt voor hun rol in de opstand tegen de zittende regering in Ankara. De rust lijkt langzaam wedergekeerd, zegt correspondent Marc Guillet, gezien ook het feit dat de eerste vluchten vanaf de luchthaven Atatürk alweer zijn hervat. Wel zijn de effecten nog nadrukkelijk merkbaar; De lira is fors onderuitgegaan: 5 procent ten opzichte van de dollar. Veel mensen vragen zich af of het nog wel veilig is om naar Turkije te vliegen.

Tot dusver stond het aantal slachtoffers op 42, onder wie vele burgers en zeventien politiemensen. Deze mensen kwamen om in Ankara. De couppoging lijkt te zijn mislukt, maar de opstandige militairen geven nog niet op. In een per e-mail verzonden verklaring stellen zij vastberaden te zijn om door te vechten. De bevolking wordt opgeroepen binnen te blijven. De coupplegers noemen zichzelf de Vrede Thuis Beweging (Peace at Home Movement). 

Rond middernacht kwamen er berichten over schoten in Istanbul en gevechtshelikopters boven Ankara. In Turkije proberen militairen het regime omver te werpen. Premier Binali Yildirim erkende eerder op de avond een poging van een deel van het leger om de macht te grijpen. Lees hier onze liveblog van gisteravond en vannacht.

Surrealistisch
Het was een zeer surrealistische sfeer met mensen die brood gingen halen en geld gingen pinnen voor het geval de coup zou slagen, zegt correspondent Marc Guillet. Er zijn nog sporadisch gevechten in verschillende delen van Turkije, vooral in Ankara. Vanochtend hebben vijftig rebellerende militairen bij de Bosporus zich overgegeven, dus dat is een heel duidelijk signaal dat het afgelopen is. Erdogan zat in Marmaris en hij is naar Istanbul gevlogen nadat hij zijn aanhangers zich te verzetten door de mensen die zijn regime ten val wilden brengen.'

Het ging uiteindelijk om een heel kleine groep, hoewel het er aanvankelijk nog behoorlijk dreigend uitzag, zegt Guillet. 'Het was slecht georganiseerd. Bij eerdere staatsgrepen werd de bevolking alvast wat warm gemaakt, maar deze coup kwam als een donderslag bij heldere hemel. Het kwam niet van de generaals, maar vooral van de kolonels, lager in rang, en daaruit blijkt dat het ging om een kleine groep. Tot 1990 waren het allemaal militairen die de macht hadden. Zij voelen zich nog altijd de hoeders van het gedachtegoed van Mustafa Kemal Atatürk.'