Per 1 maart 2016 is op basis van een uitspraak van de Hoge Raad in 2015 de verhoorbijstand ingevoerd, vanaf maart dit jaar is die ook wettelijk vastgelegd. Als je wordt aangehouden omdat de politie je verdenkt van een strafbaar feit, volgt daarop een verhoor. Je hebt sinds maart vorig jaar dan recht op een advocaat en daar moet je door de verhoorder, bijvoorbeeld de politie, op gewezen worden. Zo'n verhoor is meestal niet in een half uurtje geregeld; het kan zomaar drie dagen in beslag nemen, maar de advocaten krijgen daar een vast bedrag van 150 euro voor.
Houding van de politie
De verhoorbijstand werpt nu al zijn vruchten af, zegt Janneke Steenbrink, strafrechtadvocaat bij Van 't Hullenaar en Partners in Arnhem. 'Volgens verdachten acteert de politie heel anders als er een verhooradvocaat bij is; de vragen zijn anders en de houding van de politie is anders. Verdachten vinden het lastig om goed te begrijpen hoe processen verbaal worden opgeschreven. Ik vrees alleen dat met de invoering van de wettelijke regeling men toch die regeling er weer eens bij pakt en misschien strakker gaat zijn dan voorheen. Het is aan de advocaat om de rechtsbijstand te verlenen die nodig is en dat betekent wat mij betreft: echt deelnemen aan het verhoor.'
Actief deelnemen
Want de (beperkte) vaste vergoeding is niet het enige bezwaar van de advocaten. De momenten waarop de advocaat zijn mond open mag doen is hen ook een doorn in het oog: alleen aan het begin en aan het eind. En dát is geen participeren, zegt Dian Brouwer, strafrechtadvocaat, bij Solitt Advocaten. 'De Amerikaanse advocaat die iedereen in tv-series ziet, mag actief deelnemen aan het verhoor. Hij mag bezwaar maken tegen sturende oneigenlijke of gewoon slechte vragen. In Nederland moet de advocaat onder de huidige regeling tijdens het verhoor nog altijd zijn mond houden, om alleen aan het begin en aan het eind van het verhoor nog een duit in het zakje te doen.'
Opsporingscultuur
Geheel vrijwillig is de invoering van de verhoorbijstand niet tot stand gekomen, zegt Brouwer. Als Nederland het zelf had kunnen bepalen, was het nooit ingevoerd, maar de ontwikkelingen in Europa hebben Nederland gedwongen. 'We zitten in een bepaald soort opsporingscultuur. De verdachte moet vooral onder druk gezet worden om een verklaring af te leggen, die bij voorkeur een bekentenis wordt. De vrees bij de opsporingsautoriteiten is dat je minder bekentenissen krijgt en dus minder zaken oplost.'