De rechtsstaat in Nederland faalt op alle fronten, zegt Brenninkmeijer in BNR Juridische Zaken. Hij is tegenwoordig hoogleraar Institutionele aspecten van de Rechtsstaat in Utrecht en lid van de Europese Rekenkamer.
In de handrem
In een rechtsstaat zou een bewindspersoon van het ministerie van Veiligheid en Justitie zelf pro-actief moeten zijn en zijn zaakjes netjes moeten regelen, meent Brenninkmeijer. 'Maar je ziet helaas in de laatste jaren de minister en staatssecretaris zwaar in de handrem hangen. En dat schiet natuurlijk niet op.'
En dat legt volgens Brenninkmeijer de tekortkoming in onze rechtsstaat bloot. 'Politici mogen het uiteindelijk beslissen, maar zo zit de rechtsorde niet in elkaar. We zijn een democratische rechtsorde, maar de rechtstaat beperkt vaak de speelruimte voor de democratie. Daar moet je soms in meegaan, anders slaag je niet voor de stresstest van de rechtsstaat.'
Bed-bad-brood
Neem het voorbeeld van de bed-bad-brood-discussie. Hierbij is de rechtsstaat in het geding, stelt Brenninkmeijer. 'De positie van mensen die geen eten hebben en nergens kunnen slapen wordt bepaald door het humanitaire recht. We zijn verplicht, juridische en moreel, om voor deze mensen te zorgen. Wat nu opvalt, is dat die kwestie heel sterk ‘gejuridiseerd’ is.'
En over dat punt maakt Brenninkmeijer zich zorgen. 'Het is ook een oplosbaar probleem, omdat het niet om een gigantische stroom mensen gaat. Het is veel meer een politiek principiële zaak geworden, waardoor het zo ‘smoezelig’ is geworden. Het bedreigt niet het uitzettingsbeleid als zodanig - daar is voldoende onderzoek naar gedaan. Het gaat om een relatief kleine groep mensen, die in een moeilijke positie zit, die je bed, bad en brood aanbiedt.'
Rutte 1 en 2
Onze democratie is heel zwak, betoogt Brenninkmeijer. Dat zie je ook aan het gedoe rondom de kabinetten Rutte 1 en Rutte 2. 'Sinds 2010 hebben we weet ik niet meer hoeveel verschillende kabinetten gehad. De politiek is heel erg zwak en slaat wat wild om zich heen in de richting van rechtsstatelijke uitgangspunten.'
De spanning tussen democratisch bestuur en de rechter wordt volgens hem steeds groter, en dat is niet goed. 'Dan krijg je steeds meer dat de politiek zegt dat de rechter voor zijn beurt praat en dat is helemaal niet zo. Zonder Eerste Kamer, maar mét een Constitutioneel Hof kan het nog goed komen met de Nederlandse rechtsstaat, denkt de voormalig Ombudsman.
Eerste Kamer afschaffen
De Eerste Kamer krijgt een steeds vreemdere rol. De 'noodremfunctie' blijkt niet goed te werken, dus die kan als het aan Brenninkmeijer ligt best worden afgeschaft. 'Daar staat tegenover dat de rol van de rechter versterkt moet worden.' Zoals dat volgens Brenninkmeijer ook in alle andere Europese landen gebeurt. 'De Eerste Kamer wordt steeds politieker. Rustige reflectie kunnen we beter overlaten aan onafhankelijke, onpartijdige rechters dan aan politici in de Eerste Kamer.'
De rechtsstaat is volgens Brenninkmeijer 'work in progress'. 'Maar ik denk dat politieke partijen zich nu achter de oren moeten krabben en moeten kijken waar ze mee bezig zijn.'