Dat aan veroordeelden steeds minder vaak gratie wordt verleend, is deels te verklaren doordat daartoe minder verzoeken werden ingediend. Maar van het totaal aantal verzoeken, werden er procentueel ook steeds minder ingewilligd.
De daling van het aantal gratieverzoeken is ingezet toen in 2003 de Gratiewet werd veranderd. De toen doorgevoerde wijzigingen maakten het minder gemakkelijk om een gratieverzoek in te dienen. Het is sindsdien bijvoorbeeld onmogelijk om gratie te krijgen voor boetes onder de 340 euro. Ook kwam er de verplichting om het verzoek in te dienen op een daarvoor bestemd formulier, waarbij bewijsstukken moeten worden aangeleverd. Daarmee moeten de omstandigheden die door een veroordeeld persoon worden aangevoerd als reden voor gratie, worden aangetoond.
Omdat aan een gratieverzoek hoge eisen zijn gesteld, worden er inderdaad ook steeds minder ingediend. Dat vermoed Strafrechtadvocaat Richard van der Weide. 'Maar dat laat onverlet dat er wel degelijk sprake kan zijn van zeer ingrijpende persoonlijke feiten en omstandigheden, die als ze bekend zouden zijn geweest bij de rechter die de uitspraak heeft gedaan, tot een ander oordeel zouden hebben geleid.'
Als hypothetisch voorbeeld noemt Van der Weide het overlijden van de moeder van de kinderen van een veroordeelde: 'Daardoor heeft de vader de zorg voor de minderjarige kinderen en daar is geen adequate andere opvang voor, of geen middelen. Ze zijn dus aangewezen op de zorg van hun vader. Dat zou een omstandigheid kunnen zijn waarbij wordt gezegd: in de gegeven omstandigheden vinden we dat 'onbillijk'. Als de rechter daar (ten tijde van de veroordeling) kennis van had gehad, dan had hij bijvoorbeeld een werkstraf opgelegd.'
Minister moet beslissen
Als een gratieverzoek aan de eisen voldoet, wordt het in ieder geval naar de rechter, en soms ook naar het Openbaar Ministerie gestuurd. De rechter vergelijkt dan de omstandigheden waarin een veroordeelde verkeert, met de omstandigheden ten tijde van de veroordeling. Op basis daarvan wordt een advies uitgebracht aan de minister voor Rechtsbescherming en die moet vervolgens een beslissing nemen. Meestal is die beslissing in lijn met het advies. Gratie wordt uiteindelijk officieel verleend door de Koning, bij Koninklijk Besluit.
