De Arbeidstijdenwet stelt strikte grenzen aan de werkweek, maar volgens de meeste bevraagde advocaten houden hun kantoren zich daar niet aan. Meer dan zestig uur per week mag nooit, maar van de junior en senior advocaten die de vragenlijst invulden zegt 73 procent die norm weleens te overschrijden. (Partners waren uitgesloten van dit onderzoek.)
Een op de vijf advocaten haalt weleens de tachtig uur. Twee tikten in een extreme week zelfs meer dan honderd uur per week aan. Twee op de drie advocaten werken structureel meer dan 48 uur per week. Ook dat is wettelijk verboden.
Beschermingsmaatregel
Arbeidsrechtadvocaat Hans Kamerbeek: 'Een advocaat kan je precies vertellen hoe de Arbeidstijdenwet in elkaar steekt, maar ondertussen werken op zijn eigen kantoor medewerkers tien of elf uur per dag. Daarmee worden in feite de regels waarover hij zelf adviseert overtreden.'
Binnen de advocatuur worden lange werkweken als normaal gezien en soms zelfs verheerlijkt. Die cultuur is een bedreiging voor de gezondheid van vooral jonge werknemers, zeggen juristen. 'De Arbeidstijdenwet is bedacht om te voorkomen dat mensen zich bijna letterlijk over de kop werken', zegt hoogleraar Arbeidsrecht Evert Verhulp. 'Het is eigenlijk een beschermingsmaatregel.'
Lange uren worden geassocieerd met een scala aan negatieve gevolgen. 'Je ziet dat mensen het risico lopen om overspannen te worden, burn-outs te krijgen, of medische klachten te ontwikkelen', aldus Verhulp. Onderzoek uit de Verenigde Staten bracht zelfs nog ernstiger consequenties aan het licht, zegt bijzonder hoogleraar sociaalzekerheidsrecht Willemijn Roozendaal: 'Daaruit kwamen zowel drankproblemen, depressies, echtscheidingen als zelfmoorden naar voren.'
Zuidas-kantoren: geen commentaar
BNR legde de vragen over werktijden uit de enquête voor aan elf grote Zuidas-kantoren. De meeste gaven geen commentaar. Alleen De Brauw Blackstone Westbroek, CMS en Lexence gaven aan alert te zijn op de risico’s van structureel overwerk. Ook zij weigerden echter in te gaan op specifieke vragen over de hoeveelheid gewerkte uren.
Juridische consequenties zijn niet ondenkbaar. De Arbeidsinspectie, verantwoordelijk voor de handhaving van de Arbeidstijdenwet, deed in 2019 onderzoek bij 28 accountantskantoren. Bij 24 was de aanpak van de werkdruk niet op orde.
Boetes hiervoor kunnen 'oplopen tot duizenden euro’s per overtreding', zegt een woordvoerder. 'Er moet dan sprake zijn van systematisch te lange dagen en te weinig rust.' Desondanks bleef de advocatuur tot nu toe buiten schot van de toezichthouder. 'Als mensen voelen dat ze systematisch te hard werken, dan gaan we dat onderzoeken en waar nodig handhaven', laat de Arbeidsinspectie desgevraagd weten.
'Mogelijke rol voor Orde van Advocaten'
Juristen zien bij de bestrijding van het probleem een taak weggelegd voor beroepsorganisaties. 'Er ligt hier mogelijk een rol voor de Nederlandse Orde van Advocaten', zegt Hans Kamerbeek, advocaat gespecialiseerd in arbeidsrecht. 'Ik kan me heel goed voorstellen dat er weinig medewerkers zijn die dit gaan melden bij hun werkgever.' Verhulp beaamt dit: 'Het probleem is toch heel vaak dat werknemers deze discussie eigenlijk niet durven te voeren, omdat het ten koste kan gaan van je carrière. Bij grotere advocatenkantoren is er vaak een ondernemingsraad die dit aan de orde zou moeten stellen.'
Ook Roozendaal ziet verandering het liefst uit de eigen gelederen komen. 'De beroepsgroep in Amerika neemt dit soort signalen serieus', zegt de hoogleraar. 'Dat besef zie ik niet terug bij de Nederlandse Orde van Advocaten.' De Orde weigerde vragen van BNR over werktijden te beantwoorden.
Urennorm geldt niet bij topsalaris
Grootverdieners bekleden in Nederland een uitzonderingspositie. Wie meer dan drie keer het minimumloon verdient, ongeveer 6.260 euro per maand, geniet geen bescherming van de Arbeidstijdenwet. Salarisoverzichten van vakblad Advocatie laten echter zien dat geen enkele beginnende advocaat dit bedrag verdient. Volgens arbeidsrechtadvocaat Kamerbeek geldt dit ook voor 'een heel groot deel' van de meer ervaren werknemers.
Veel advocaten ervaren de overwerkcultuur zelf als een last, zo blijkt uit de resultaten van de enquête. Meer dan de helft van de bevraagden vindt de werkdruk 'zwaar' of 'hoog'. 'Het is in principe 24/7 werken', schrijft een advocaat in een anonieme reactie. 'De telefoon kan 24/7 gaan en de e-mails komen 24/7 binnen'. Ook van buiten is de druk voelbaar. 'Collega-advocaten willen nogal eens onredelijke termijnen stellen. Zeker de grote kantoren in de Randstad stellen zich vaak erg arrogant op tegenover kleine kantoren in de provincie.'
Volgens Roozendaal vestigen advocaten zich steeds vaker als zelfstandige om te ontsnappen aan de harde eisen die op de Zuidas gesteld worden. 'Steeds minder mensen zijn bereid zich aan te sluiten bij grote kantoren en zoveel uren te maken. Dat voert de druk bij advocatenkantoren ook wel op om er echt iets aan te doen.'
Reacties advocatenkantoren
BNR vroeg Allen & Overy, De Brauw Blackstone Westbroek, CMS, Dentons, DLA Piper, Hogan Lovells, Houthoff, Lexence, Loyens & Loeff, NautaDutilh en Stibbe om een reactie. Daarvan reageerden alleen De Brauw, CMS en Lexence.
CMS
CMS laat weten stevig te investeren in vitaliteit en een gezond werkklimaat. ‘Wij zien in onze verzuimcijfers niet of nauwelijks uitval door te hoge werkdruk. We houden goed een oogje in het zeil als we zien dat medewerkers veel uren maken. Dan gaan we actief het gesprek aan.’ Het advocatenkantoor voegt toe: ‘CMS is geen urenfabriek. Dat laten onze cijfers zien. Daarnaast kijken we ook vaak naar de werkverdeling. Zijn er mensen die ruimte hebben, anderen die te druk zijn? Niet alles hoeft vandaag af als daar geen absolute noodzaak voor is.’
De Brauw Blackstone Westbroek
De Brauw Blackstone Westbroek zegt dat de werkdynamiek ‘er eentje is van piekbelasting, waarin periodes van inspanning en rust elkaar afwisselen.’ Volgens het kantoor is rust cruciaal voor de duurzame inzetbaarheid van de (jonge) advocaten en krijgt het thema constant aandacht binnen het kantoor. Zo moeten wettelijke vakantiedagen jaarlijks verplicht door advocaten worden opgenomen, en wordt downtime actief gestimuleerd na drukke periodes. De Brauw geeft aan dat de werkdruk ‘hoog kan zijn’ en dat de ‘werkdynamiek het soms niet toelaat om volledige controle te hebben over de eigen agenda. Waar dit structureel voor problemen zorgt, proberen wij in te grijpen. Dat kan zijn door een gesprek aan te gaan, door de capaciteit van kantoor aan te passen of door de intake van nieuwe zaken te beperken.’
Lexence
Lexence meldt over werkdruk ‘dat dit niet als een (structureel) probleem wordt ervaren. Er wordt op sommige momenten, meestal wanneer er deadlines in zicht komen, hard gewerkt. Dit monitoren en evalueren we zeer frequent.’ Volgens het kantoor komt het onderwerp werkdruk expliciet aan bod tijdens het jaarlijkse medewerkerstevredenheidsonderzoek, ‘zodat we, wanneer dit aan de orde zou zijn, meteen actie kunnen ondernemen.’
Verantwoording enquête
De enquête is ingevuld door ruim 160 advocaten, waarvan 137 senior advocaten en advocaat-stagiaires. Partners die de enquête invulden zijn niet meegenomen in de eindresultaten. Vakblad Advocatie, het Advocatenblad en De Jonge Balie hebben de vragen via een nieuwsbrief uitgezet onder hun leden.