Deze week werd bekend dat de NS voor 45 miljoen euro een aandeel van 49 procent heeft genomen in het Haagse ov-bedrijf HTM. De NS heeft al een zelfde aandeel in Qbuzz. Daar wil het volledig eigenaar van worden en die overname is zo goed als rond. De VVD vindt dat er nieuwe regels moeten komen, om de opmars van de NS als tram en busbedrijf af te remmen.
En ook Anne Hettinga, voorzitter van de Federatie Mobiliteitsbedrijven Nederland FMN en directeur van Arriva, vindt de nieuwe rol van de NS dubieus. "Het is toch raar dat een partij wiens eigen markt beschermd wordt door het parlement vervolgens ongestoord buiten die markt allerlei concessies mag gaan opkopen. Als je consequent bent, moet je op de eigen markt in dit geval het hoofdrailnet in de aanbesteding doen", zegt Hettinga.
Subsidiering van monopolistisch vervoer
De machtspositie kan het spoorwegbedrijf aardig wat opleveren. Wijnand Veeneman, onderzoeker Openbaar Vervoer aan de TU Delft: "De NS krijgt onderhands het hoofdrailnet gegund en mogen de komende tien jaar het hoofdrailnet rijden. Daar kunnen ze winst op maken en als ze dat gaan gebruiken om tegen lagere prijzen mee te bieden met de andere vervoerders op allerlei aanbestedingsconcessies dan gaat er iets mis."
Volgens Veeneman betekent het dat een monopolistisch vervoerder gesubsidieerd wordt voor het rijden van treinen op het railnet. "Dan gebruiken ze winst om andere vervoerders dwars te zitten bij het aan te besteden deel van het aanbod van openbaar vervoer dat we in Nederland hebben."
'Reiziger profiteert'
De NS heeft een iets andere lezing. Volgens hen profiteert de reiziger vooral, omdat trams beter aansluiten op treinen, als het spoorwegbedrijf eigenaar is van tram- en busbedrijven. Maar VVD-kamerlid Aukje de Vries ziet die voordelen niet zo. "Ik denk dat aansluiting van het landelijke vervoer van het spoor op de bussen of de tram in andere regio’s ook anders wordt geregeld. Ik denk dat bedrijven daar gewoon goede afspraken over kunnen maken. Het is niet zo dat er in het noorden bijvoorbeeld er helemaal geen overleg of aansluiting tussen de treinen van de NS en de bussen van Arriva bijvoorbeeld.", aldus De Vries.
De NS is straks eigenaar van Qbuzz, dat vanaf december het busvervoer in Utrecht verzorgt. En sinds december werken HTM en Qbuzz samen als busvervoerder in Den Haag. Dat betekent dat NS in Den Haag nu al de machtigste tram en buspartij is, zegt FMN-voorzitter Hettinga. "Qbuzz is nu voor 100 procent in handen van de NS. Als vervolgens de NS ook nog de helft van de HTM koopt heeft ze dus 75 procent van het vervoer daar in handen."
Nieuwe spelregels
De VVD wacht op nieuwe regels van minister Jeroen Dijsselbloem. "Hij heeft aangegeven dat hij met spelregels gaat komen", zegt De Vries daarover. Maar volgens onderzoeker Veeneman moet de NS juist wel bussen en trams rijden om te kunnen concurreren op de Europese Markt. "We zijn ons er misschien niet van bewust. Maar Arriva in Nederland is gewoon onderdeel van de Deutsche Bahn. Als je op dezelfde manier tegen Veolia en Connexxion aankijkt, die zijn sterk gelieerd aan de SNCF. Dat zijn nationale spoorbedrijven elders in Europa die in Nederland ook bussen rijden. NS doet eigenlijk niets anders dan dat ze uiteindelijk mee willen op die Europese markt."
Met dat soort argumenten over de bus- en tram-ambities van de NS moet je bij Hettinga niet aankomen. "Als je ziet hoe het marktaandeel van het streekvervoer door de desbetreffende halve en hele dochters veroverd is, moet dat een grote zorg zijn voor alle leden van de Tweede Kamer. Of men moet zo dapper zijn om te zeggen dat men wil stoppen met liberalisering van het ov. Want die kant gaat het gewoon op."