De voorwaardelijke vrijlating van Van der Graaf is meer dan omstreden. Eerder probeerden familieleden en politici te voorkomen dat de moordenaar van Pim Fortuyn met proefverlof zou worden gelaten. Zo zei premier Mark Rutte nog tijdens de verkiezingen in 2012 dat hij de verantwoordelijk bewindspersoon zou ontslaan als Van der Graaf met proefverlof mocht.
Dat is niet gebeurd. Staatssecretaris Fred Teeven van Veiligheid en Justitie bleek het verlof niet tegen te kunnen houden. Deskundigen van het Pieter Baan Centrum oordeelden dat de kans op herhaling bijzonder klein is en dat Van der Graaf recht heeft op vervroegde vrijlating. In totaal werd hij veroordeeld tot 18 jaar celstraf, daarvan heeft hij nu 12 jaar vastgezeten.
Protestmars
Vanavond organiseert de broer van Fortuyn, Simon, een protestmars tegen 'de vanzelfsprekendheid' dat gevangenen na tweederde van hun straf recht hebben op een voorwaardelijke, vervroegde vrijlating. Aan dat recht kan niet worden getornd, zegt Theo de Roos, hoogleraar Strafrecht en strafprocesrecht aan de Universiteit van Tilburg. "Dus in wezen in zo'n protestmars meer gericht tegen de hoogte van de straf."
De Roos acht het niet onwaarschijnlijk dat een soortgelijke, politieke moord vandaag de dag tot een zwaardere celfstraf zou leiden. "Daarom is zo'n protestmars ook geen flauwekul. Ik begrijp best dat men moeite heeft met de hoogte van de straf. Het is niet alleen een politieke moord, wat zeker heeft meegewogen bij het gerechtshof, maar het is ook op een buitengewoon schokkende manier uitgevoerd."
Bijzondere voorwaarden
Maar dat neemt niet weg dat in dit geval Van der Graaf recht heeft op vrijlating, zegt De Roos. Gedurende de resterende jaren van zijn straf is hij wel aan beperkingen gebonden. "Er kunnen bijzonder voorwaarden aan zo'n voorwaardelijke vrijlating worden gesteld. Moet hij bijvoorbeeld in behandeling komen? In therapie? Moeten er bepaalde verboden worden ingevoerd? Een locatieverbod bijvoorbeeld. Dat is in het geval van Volkert van der Graaf ook gebeurd."
Mocht Van der Graaf zich niet aan de voorwaarden houden, dan kan het Openbaar Ministerie een herroeping van zijn vrijlating eisen. In dat geval zal Van der Graaf het resterende deel van zijn straf alsnog in de gevangenis moeten uitzitten.
Dat Volkert van der Graaf, net als andere veroordeelden na tweederde van zijn straf in Nederland automatisch vrijkomt, is een doorn in het oog van de broer van Pim, Simon Fortuyn. Hij organiseerde vanochtend om half 8 een demonstratie op het Centraal Station in Rotterdam. "We gaan niet meer protesteren tegen het feit dat meneer Van der Graaf vandaag vrijkomt. Dat is gewoon een gegeven en een feit. Maar wel tegen het feit dat de automatische strafkorting van een derde van de tijd wordt gegeven", zo zei hij vooraf op deze zender.
'Vonnis voor de bühne'
"Natuurlijk hadden we liever gezien dat hij de volledige 18 jaar had uitgezeten. Daar willen we wel bij stil staan. Maar het is ook een punt dat wij zeggen van: je zou in Nederland feitelijk eens een keer netto moeten gaan straffen. Wat je nu krijgt is dat er 18 jaar wordt gegeven, maar dat is feitelijk een vonnis voor de bühne. Het is elke keer gelazer als iemand vervroegd vrij komt."
Zijn boodschap voor ''Den Haag'? "Politiek, pak het nou eens op, ga de discussie aan. De veroordeling die dan wordt gedaan, kunnen we langs de meetlat leggen: vinden we de straf passen bij het delict?"
3FM
Pim Fortuyn werd op 6 mei 2002 op een parkeerplaats van het Mediapark in Hilversum vermoord. Negen dagen later boekte zijn partij, de LPF, de grootste verkiezingsoverwinning in de Nederlandse geschiedenis.