Politieke partijen voelen 'ongemak' bij peilingen en debatten op verkiezingsdagen

'We vinden het erg ongemakkelijk', laat een woordvoerder van de SGP weten. 'Het past goed bij dit verkiezingsjaar, waarin alles een beetje ongemakkelijk is.' De meeste andere partijen die meedoen aan de verkiezingen sluiten zich aan bij die boodschap. Toch lijkt er geen politieke wil om de peilingen en debatten te verbieden. 'Het is vrije nieuwsgaring, we kunnen hoogstens lief vragen of de media die dagen een beetje voorzichtig willen zijn', zegt een betrokkene.

Strategisch stemmen

Ook Peter Kanne, senior onderzoeksadviseur bij I&O Research, denkt niet dat het ongemak helemaal gegrond is. 'De vraag is niet of we die laatste dagen mensen gaan beïnvloeden, de vraag is veel meer hoe het de tien dagen daarvoor is; de 70-plussers kunnen vanaf 3 maart al stemmen en ze moeten voor 12 maart hun brief op de post hebben gedaan. En dan is er nog val ales gaande. Maar het gaat erom dat je alle informatie moet kunnen vergaren die je nodig hebt om te stemmen.'

Wat dat betreft wijken de peilingen eigenlijk nauwelijks af van debatten en informatie via talkshows en andere media. 'Dus als je die discussie echt zuiver wilt voeren, moet je het niet hebben over 15 en 16 maart, dan moet je het hebben over 10 tot 17 maart. Maar dan moeten jullie media ook allemaal stoppen met alle nieuwe informatie die kiezers gaat beïnvloeden. Dat geldt voor alle gesprekken met lijsttrekkers in talkshows, krantenartikelen en interviews.

Discussie

Wat kan gebeuren is dat in die dagen het beeld naar voren komt dat een bepaalde partij het onverwachts heel goed doet. Dat kan invloed hebben op twijfelende kiezers, zegt een bron in Den Haag. Ook zijn een aantal kandidaten bang dat zo'n incident achteraf kan leiden tot een discussie over of de verkiezingen wel eerlijk zijn verlopen, zoals afgelopen jaar in de Verenigde Staten.

Luister terug | Bouwen en wonen: In verkiezingsbeloftes kun je niet wonen

Eerder is minister Ollongren van Binnenlandse Zaken al in gesprek gegaan met media-organisaties en opiniepeilers. Daar is afgesproken dat op de vervroegde verkiezingsdagen geen exitpolls worden gepubliceerd, maar reguliere peilingen mogen wel. In die peilingen zitten volgens de peilbureaus mogelijk ook kiezers die al gestemd hebben, maar volgens hen is dat zo'n kleine groep dat daaruit niets af te leiden valt.

Kwetsbare gezondheid

Het is nog niet duidelijk hoe veel mensen vervroegd gaan stemmen op 15 en 16 maart. De bedoeling is dat vooral mensen met een kwetsbare gezondheid van die mogelijkheid gebruik maken, maar het is niet verboden voor anderen om dan al te gaan stemmen. Op 17 maart zijn alle stembureaus open voor iedereen. Dan wordt ook verreweg de grootste groep stemmers verwacht.

Lees ook | Vanaf 8 februari | BNR Verkiezingsdebatten

Volgens opiniepeiler Maurice de Hond is er weinig aan de hand, omdat alleen de voornemens van stemgerechtigden worden gemeten. 'Dus verschilt er weinig. Peilingen hebben een een vorm van invloed als er een tweestrijd ontstaat, maar dat is dit keer niet anders dan andere jaren.'

Eerste dagen naar de stembus

Gijs Rademaker van het EenVandaag Opiniepanel voorziet weinig problemen, zeker omdat juist de opiniepeilers zich zeer bewust zijn van de bijzondere omstandigheden van deze verkiezingen. 'Sommige partijen zijn bang dat we dinsdag resultaten bekendmaken van mensen die alleen maandag en dinsdag gestemd hebben. Maar we zullen daar echt heel voorzichtig mee zijn, omdat je niet precies weet welke groepen de eerste dagen al naar de stembus gaan.'

Het is niet ondenkbaar dat je op maandag ziet dat de PvdA heel groot is, of een andere partij, maar het kan zijn dat ouderen een relatieve voorkeur hebben voor een bepaalde partij, zegt Rademaker. 'Je wilt dat soort vragen vermijden, en ik snap dat partijen zich daar zorgen over maken, maar ik ga daar heel voorzichtig mee om. Ik kan me echt geen situatie voorstellen waar peilingen zo'n grote rol gespeeld hebben dat partijen daar de dag erna naar gaan wijzen.'

Toch zendt op 16 maart in de avond de NOS nog een groot slotdebat met lijsttrekkers uit. Die middag worden nog laatste opiniepeilingen van onder andere EenVandaag en Maurice de Hond gepubliceerd. De dag ervoor, op 15 maart, organiseert ook BNR nog een verkiezingsdebat over internationale handel.

Journalist en opiniepeiler Gijs Rademaker van EenVandaag zegt in een reactie dat hij uiteraard voorzichtig zal zijn. 'We komen op dinsdag met een laatste peiling, omdat we mensen op het laatste moment willen informeren. Het is geen exitpoll, en we zullen heel terughoudend zijn in het duiden van wat er in de stemlokalen is gebeurd op die eerste twee dagen. Ik begrijp het ongemak niet echt.'

De NOS zegt dat er wel is overwogen om het debat naar voren te halen, maar dat uiteindelijk toch is besloten om het debat op de 16e te houden. 'De christelijke partijen zijn niet beschikbaar op zondag. Dat betekent dat we voor zaterdag hadden moeten kiezen. Dat vinden we erg ver van te voren', schrijft de omroep in een antwoord. Verder zegt de omroep te verwachten dat de meeste mensen pas zullen gaan stemmen op de 17e en dat de partijen maanden geleden al akkoord zijn gegaan met een debat op die datum. Ook BNR zegt vast te houden aan een debat op de 15e.