Liveblog | PVV, SP en BIJ1 sluiten samenwerking met Rutte uit

De fractievoorzitters van PVV, SP en BIJ1 sluiten deelname of steun aan een nieuw kabinet onder leiding van Mark Rutte uit. Dat meldt informateur Tjeenk Willink bij het uitbrengen van zijn eindrapport. PvdD, DENK en BBB achten samenwerking met de 'VVD van Mark Rutte' niet geloofwaardig. 'Een overgrote meerderheid' van de partijen denkt dat het vertrouwen vooral hersteld kan worden door het eens te worden over belangrijke politieke thema's, te beginnen met de coronacrisis.

Updates

14:00 | Informateur Herman Tjeenk Willink heeft zijn eindverslag gepresenteerd aan Kamervoorzitter Vera Bergkamp. We lopen het door met politiek verslaggever Thomas van Groningen. De belangrijkste conclusie is dat Tjeenk Willink denkt dat er gewoon geformeerd kan worden, zegt Van Groningen.

12:55 | Het beleid om de coronacrisis aan te pakken moet worden afgestemd op het herstelbeleid. Informateur Tjeenk Willink sluit daarmee aan bij de planbureaus en de Sociaal-Economische Raad. Het kabinet is in zijn huidige demissionaire vorm 'beperkt in zijn politieke slagkracht', waardoor een 'verdergaand voorstel voor herstel- of transitiebeleid' van dit kabinet niet meer kan worden verwacht. Alleen al daarom moet worden opgeschoten met de formatie.

12:50 | Een belangrijk thema in de formatie is volgens Tjeenk Willink vertrouwen. Hij doet voorstellen om dat te herstellen. Zo moet de overheid zich minder opstellen als manager van een bedrijf 'met de burger als klant en kostenpost' en moet de 'democratische rechtsorde' van de politiek versterkt worden, schrijft hij. 'Verknopingen' tussen de regering en de Kamer moeten verminderd worden wil het parlement zijn controlerende taak kunnen invullen.

12:45 | De fractievoorzitters realiseren zich volgens Tjeenk Willink dat het niet eenvoudig zal zijn om een akkoord te sluiten op hoofdlijnen, maar zien volgens hem ook dat een 'dichtgetimmerd akkoord niet past bij meer dualistische verhoudingen'. Hij stelt in zijn eindverslag voor om de inhoud voorop te stellen en eerst de grootste problemen aan te pakken.

11:40 | De fractievoorzitters van PVV, SP en BIJ1 sluiten deelname of steun aan een nieuw kabinet onder leiding van Mark Rutte uit. Dat meldt informateur Tjeenk Willink. PvdD, DENK en BBB achten samenwerking met de 'VVD van Mark Rutte' niet geloofwaardig. 'Een overgrote meerderheid' van de partijen denkt dat het vertrouwen vooral hersteld kan worden door het eens te worden over belangrijke politieke thema's, te beginnen met de coronacrisis.

21:25 | Geert Wilders (PVV) vraagt zich af waarom Hoekstra zijn betoog niet begon met excuses voor Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA). Wilders wijst op een leugen van Wopke Hoekstra uit het debat van 1 april. Toen Wilders aan Hoekstra vroeg of die Omtzigt had gevraagd om zijn kritiek te temperen, of enig vergelijkbaar woord, zei Hoekstra daarop dat hij dat niet had gedaan. Volgens Wilders is 'sensibiliseren' hetzelfde als vragen om te 'temperen'. Een leugen dus volgens Wilders. 'Het was een politicus van uw partij en u heeft hem laten vallen', zegt Wilders.

21:17 | Hoekstra (CDA) herhaalt en benadrukt dat hij zelf ook aan de alarmbel heeft getrokken na de oproepen van Kamerleden Leijten en Omtzigt en het verschijnen van artikels in kranten over de toeslagenaffaire. Hij erkent dat hij Omtzigt probeerde bewust te maken, 'sensibel te maken', over wat op dat moment een probleem was voor staatssecretaris Menno Snel. Hij hoopte op begrip van de kritische Kamerleden voor de problemen bij de uitvoering van de toeslagen. 'Ik heb ook het omgekeerde gedaan en mensen proberen bewust te maken over het punt van Pieter Omtzigt en de problemen bij de Belastingdienst.' Hij wijst erop dat hij bij Snel ook aandrong dat die met Omtzigt zou praten over het 'valide punt' van Omtzigt over de problemen bij de Belastingdienst.

21:05 | Kajsa Ollongren (D66) is klaar met antwoorden. Nu neemt demissionair minister van Financiën en CDA-leider Wopke Hoekstra het woord. Hij herhaalt dat het kabinet en hijzelf hun politieke conclusies al hebben verbonden aan het rapport van de POK en zijn afgetreden.

21:00 | Afspraken over informatiedeling binnen de coalitie zijn niet genoeg volgens Jesse Klaver (GroenLinks). De informatievoorziening van de oppositie ligt nog te veel achter in vergelijking met die van coalitiepartijen en het kabinet. 'Daar ontstaan regelmatig ongelukken, omdat dan niet meer wordt geluisterd naar de Kamer, de oppositie.' Die achterstand van de oppositie moet worden aangepakt volgens Klaver.

20:55 | De diversiteit aan profielen binnen de Algemene Bestuursdienst zal worden onderzocht. CU-leider Gert-Jan Segers vindt dat goed en herinnert aan een overheid waarin per departement meer mensen met specifieke kennis van zaken zitten. Nu zouden er vaak topambtenaren met generalistische kennis worden gerouleerd, managers dus volgens Segers. 'Dit betekent een breuk met wat tot nu toe gangbaar was.' 'Ik zou het eerder een ontwikkeling noemen', zegt Ollongren.

20:35 | Kajsa Ollongren (D66) geeft uitleg over artikel 68 uit de Grondwet. Artikel 68 gaat over de inlichtengenplicht van de regering aan ieder individueel Kamerlid wanneer daarom wordt gevraagd. Volgens Ollongren is de interpretatie van dat artikel te rigide geweest en moeten ambtenaren en Kamerleden meer informatie kunnen uitwisselen. Maar niet 'ongelimiteerd', want 'ambtenaren moeten veilig hun werk kunnen doen, weten binnen welke grenzen ze dat kunnen doen.' Ollongren belooft dat er wordt gewerkt aan betere informatieverstrekking aan de Tweede Kamer.

20:15 | Het debat is hervat. Demissionair vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66) neemt als eerste het woord.

19:30 | Het debat in de Tweede Kamer is geschorst tot 20:15. Volg ook na de schorsing dit liveblog voor meer updates.

19:25 | Jesse Klaver (GroenLinks) hekelt de houding van Rutte. Hij vraagt Rutte om een uitspraak van minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen over coalitieleden die kritischer zijn dan oppositieleden te veroordelen. 'Dat ga ik niet doen in een Kamerdebat anderhalf jaar later, dat vind ik niet gepast.' VVD-Kamerlid en vice-fractievoorzitter Sophie Hermans vraagt dan maar dat Rutte erkent dat zowel coalitieleden als oppositieleden zelf moeten kunnen kiezen hoe ze een debat ingaan. 'Daar kan ik in meegaan', zegt Rutte.

19:15 | Rob Jetten (D66) wijst erop dat de premier de ministerraad leidt en erop moet toezien dat er geen dingen gebeuren die niet door de beugel kunnen. 'Een aantal opmerkingen die daar gemaakt worden kunnen wel door de beugel, omdat ze samenhangen. De Kamer vraagt ons om iets te doen. Er moet worden gezocht naar meerderheden. Er is heel veel contact tussen Kamerleden en ministers en dat is ook goed. Alleen moet de tussenwereld verdwijnen', zo noemt Rutte het te innige overleg tussen kabinet en Kamerleden vooraf aan het voorleggen van beleidsvoorstellen in de Tweede Kamer. Die werkwijze zou het debat in de Tweede Kamer schaden.

19:10 | 'Waar komt die vijandige houding tegenover de Kamer vandaan?' Farid Azarkan (DENK) denkt dat 'stoom afblazen' over kritische Kamerleden en 'emotie' daarover in de ministerraad ruiken naar iets anders. Kritische Kamerleden zouden volgens Azarkan worden behandeld als een soort vijand.

19:00 | Rutte erkent dat er eigen uitspraken in de notulen staan die hij ongepast vindt. 'Ik ben niet trots op alles wat ik teruglees', zeker niet over de opmerking dat de coalitiepartijen zich constructiever mogen opstellen in de Kamer. Toch vindt Rutte het verdedigbaar dat in de ministerraad wordt gesproken over Kamerleden wanneer het gaat over grote beleidsvoorstellen zoals het Pensioenakkoord. Zulke onderwerpen zouden overleg vereisen en behoeven soms ook reflectie over de politieke situatie in het kabinet en de Kamer.

18:33 | BIJ1-leider Sylvana Simons vraagt Rutte ook om een 'mea culpa'. Ook CU-leider Gert-Jan Segers vraagt Rutte om te erkennen dat er wel fouten zijn gemaakt. Rutte wijst erop dat het kabinet is afgetreden, omdat het juist heeft begrepen dat er fouten zijn gemaakt. Daarom kwamen er ook excuses. Esther Ouwehand (PvdD) vindt het problematisch voor het vertrouwen dat het kabinet niet toegeeft dat er politieke redenen waren voor het achterhouden van informatie.

18:18 | 'U had op meerdere momenten de Kamer kunnen informeren, maar dat heeft u niet gedaan. Bent u het met mij eens dat u niet het maximale heeft gedaan om de Kamer te informeren', vraagt GroenLinks-leider Jesse Klaver aan Rutte. Koolmees fluistert Rutte toe dat het rapport van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) over erop wijst dat de informatievoorziening binnen de overheid in het algemeen erg moet worden verbeterd. Rutte wil ook ambtenaren niet zomaar 'exposen'. Klaver blijft vragen naar een toegeving van Rutte. 'Zeg gewoon dat je meer had kunnen doen, punt.'

18:09 | SP-leider Lilian Marijnissen vraagt Rutte of hij vindt dat wanneer iemand van het kabinet een besluit neemt, of dat met de Tweede Kamer moet worden gedeeld. Rutte schuift de vraag door naar de vragenronde van CDA-leider Wopke Hoekstra. Marijnissen: 'Moet dat naar de Kamer worden gestuurd of valt dat onder intern beraad?' Rutte gaat niet in op de vraag.

17:58 | PvdA-leider Lilianne Ploumen twijfelt ook aan de intenties van het kabinet bij het achterhouden van informatie. Ploumen citeert uit de notulen en ziet daarin wel politieke motieven. Die zijn er echt niet, benadrukt Rutte. 'We hebben hier niet informatie achtergehouden, omdat dat ons politiek zou uitkomen.' Ploumen is niet overtuigd door de uitleg van Rutte. 'Het klinkt dus echt als politieke motieven.'

18:00 | 'De angel is er nog niet uit', zegt politiek verslaggever Thomas van Groningen.

17:50 | 'Dit is de Rutte-doctrine', zegt Farid Azarkan (DENK) tegen Rutte. Hij verwijst naar de notulen die aantonen dat er inconsistenties zijn tussen het feitenrelaas van Rutte en het feitenrelaas dat blijkt uit de vrijgegeven notulen. 'Wij hebben nergens bewust informatie achtergehouden, omdat dat ons politiek goed zou uitkomen', zegt Rutte.

17:45 | 'Niemand zit in de politiek om mensen dit aan te doen', zegt Rutte. 'Waar zit het staatsrechtelijk besef van de minister-president en waar is zijn schrikreactie', vraagt fractieleider Esther Ouwehand (PvdD) zich af. Zij ziet geen spijt in de acties van de demissionaire premier. Sterker nog, ze hekelt dat de acties van Rutte eerder lijken alsof ze berouw tonen pas nadat ze werden betrapt.

17:34 | Geert Wilders (PVV) wil dat Rutte conclusies verbindt aan de rol die hij ogenschijnlijk heeft gespeeld in het ontstaan van de vertrouwenscrisis tussen de Tweede Kamer en het demissionaire kabinet. Rutte moet volgens Wilders opstappen. Rutte zegt zijn reflecties daarover snel te zullen delen, maar niet in de hoedanigheid van premier, wel in die van VVD-Kamerlid en fractieleider.

17:28 | Demissionair premier Mark Rutte (VVD) heeft gereflecteerd over het voorgaande 'heftige' debat op 1 april over de Nederlandse bestuurscultuur. 'Die reflecties zal ik met Nederland delen, dat doe ik als Kamerlid en niet als premier.' Geert Wilders (PVV) neemt geen genoegen met het antwoord van Rutte. 'Wanneer gaat u inzien, dat zolang u Mark Rutte daar zit, er niets zal veranderen in Nederland.' Wilders noemt de antwoorden en de reflecties van Rutte 'totaal ongeloofwaardig'. 'U realiseert zich dat u hiermee moet komen om uw politieke hachje te redden', zegt Wilders.

17:20 | Het debat in de Tweede Kamer is hervat. Demissionair premier Mark Rutte neemt als eerste het woord.

17:00 | Het debat wat vandaag gevoerd wordt in de kamer over de notulen uit de ministerraad neemt tijd in die ook gebruikt had kunnen worden voor de formatie. Dat zeggen oud formateurs Uri Rosenthal en Ad Melkert bij BNR In de Middag.

16:40 | Het debat is geschorst tot 17.15 uur. Alle zeventien partijen hebben in het eerste termijn het woord gekregen. Het kabinet krijgt nu tijd om hun antwoorden voor te bereiden.

16:15 | Volt-leider Laurens Dassen wil ook een betere informatievoorziening vanuit het kabinet aan de Tweede Kamer. Er moet een Constitutioneel Hof komen dat wetten kan toetsen aan de Grondwet. Verder moet de sociale advocatuur worden versterkt door meer geld vrij te maken.

16:35 | Het optreden van Rob Jetten (D66) in het notulendebat is zeer opvallend, vertelt politiek verslaggever Thomas van Groningen.

16:10 | 'Er is te veel politiek met kleine p, te weinig focus op burgers voor wie wij hier zitten.' Fractieleider Gert-Jan Segers (CU) zegt geschrokken te zijn van sommige passages uit de notulen. Hij doet voorstellen voor het oplossen van de vertrouwenscrisis tussen het demissionaire kabinet en de oppositie. 'Te veel nadruk op beeldvorming, te weinig op dienstbaarheid, te veel woordvoerders, te weinig uitvoerders', zegt Segers. 'Te veel monisme, te weinig dualisme, leg de Kamer opties voor, deel dilemma's en scenario's en maak dan pas beleid, dat scheelt pagina's in het regeerakkoord.' Segers vraagt daarnaast ook meer ruimte voor informatiedeling, uitleg en tegenmacht.

16:02 | De maidenspeech van BIJ1-fractieleider Sylvana Simons is meteen erg kritisch voor het kabinet. 'Het was beleid met de intentie om alles en iedereen bewust voor dit doel onder de bus te gooien.' Ze noemt de behandeling van slachtoffers uit de toeslagenaffaire 'institutioneel racisme'. Deze Kamer is de getroffen ouders, hun kinderen en nabestaanden drie dingen schuldig volgens Simons: rehabilitatie, de Kamer moet de macht teruggrijpen en de rechtsstaat moet worden hersteld. 'Het gaat niet over de poppetjes in vak K, zij zullen niet veranderen, het is de aard van het beestje', zo citeert Simons enkele getroffen ouders. Het huidige kabinet moet weg, zo eindigt Simons.

15:55 | De democratie moet bewaakt worden en geborgd zijn. Dat zegt BBB-fractieleider Caroline van der Plas. Dit kan alleen met een in beton gegoten democratisch bestel waarin Kamerleden niet de mond worden gesnoerd. 'De Grondwet kent geen partijbelang, wel volksvertegenwoordigers. Die staan ten dienste van het volk, niet van het kabinet.' Caroline van der Plas citeert een artikel uit de Telegraaf vandaag dat aantoont dat duizenden ouders nog steeds niet in ere zijn hersteld. 'Om oprecht te zijn hoef je maar een ding te doen: dat is oprecht zijn.' Hoe vindt het kabinet zelf dat het gaat? Zo vraagt Van der Plas.

15:45 | 'De Tweede Kamer is hijgeriger dan ooit, tegelijk oppervlakkiger en zwakker dan ooit', zegt een ontstemde Wybren van Haga (FvD). Van Haga verwijt de kopstukken van VVD, CDA en D66. Rutte, Hoekstra en Kaag zitten volgens Van Haga in een 'uit de hand gelopen kabinet'. Dat kabinet is volgens Van Haga al vier jaar verantwoordelijk voor een 'verrotte bestuurscultuur'. Journalisten zouden volgens de FvD'er aan politiek doen via hun uitingen.

15:30 | PvdD-Kamerlid en fractieleider Esther Ouwehand vindt het zorgwekkend dat sommige kabinetsleden van D66 de problemen van de toeslagenaffaire 'verkleinen'. Ze vraagt D66-Kamerlid Jetten waarom zijn partij zoveel verwarring zaaide over het standpunt dat D66 innam na het eerste lek uit de ministerraad over de positie van Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA) en de leugen daarover van demissionair premier Mark Rutte (VVD).

15:20 | 'Het was niet onmacht, het was onwil en op een gegeven moment ook onkunde', zegt Farid Azarkan (DENK) tegen Jetten (D66). Azarkan begrijpt niet dat het zo lang duurde voor het kabinet tot actie overging. Hij wijst erop dat ouders erg lang onheus werden behandeld en daardoor in de problemen kwamen. Het was de omvang van het probleem die later pas bekend werd en daar zit de angel volgens Jetten. Dat heeft te lang geduurd volgens Jetten.

15:07 | 'U had het verschil kunnen maken met uw zetels. U houdt vol dat u hier naar eer en geweten naar hebt gekeken en niets hebt kunnen doen. Dat kan u niet volhouden', zegt Ploumen (PvdA) tegen Kamerlid Jetten (D66). 'Ons kabinet had dit eerder en beter kunnen oplossen, maar vorige kabinetten hadden dat ook kunnen doen', zegt Jetten. Die vorige kabinetten hadden drie keer kunnen ingrijpen, maar hebben dat laten liggen, meent Jetten.

15:02 | Fractieleider voor PvdA Lilianne Ploumen gooit Rob Jetten (D66) voor de voeten dat D66 steeds tegenstemde wanneer voorstellen werden gedaan om de getroffen ouders te helpen of te compenseren. 'Daar moet u zich toch wel over schamen nu?'

15:00 | Tweede Kamerlid Rob Jetten (D66) onderschrijft de vraag naar een structurele hervorming van de monistische cultuur binnen het kabinet. Jetten hekelt de slechte behandeling van kritische Kamerleden.

14:55 | 'Ons kabinet wil mensen die er recht op hebben niet compenseren omdat andere mensen die recht hebben op compensatie dat dan ook moeten, voor wie zit u hier dan nog?', vraagt Kamerlid Pouw-Verweij (JA21) aan vak K waar het kabinet zit. Ze wijst erop dat de Tweede Kamer nu al erg lang debatteert over de communicatie over de toeslagenaffaire en dat die moeite beter kan worden besteed aan het opvangen van de coronacrisis.

14:50 | Het debat in de Tweede Kamer is hervat. Tweede Kamerlid voor JA21 Nicki Pouw-Verweij krijgt het woord als eerste.

14:25 | Politiek verslaggever Thomas van Groningen geeft duiding bij het debat in de Tweede Kamer vandaag.

14:10 | Het debat in de Tweede Kamer is geschorst tot 14.45 uur. De Kamerleden krijgen een lunchpauze.

14:00 | CDA-Kamerlid Kuik vindt het wel normaal dat er veel overleg is tussen coalitiefracties en het kabinet om te komen tot 'gedragen voorstellen', oftewel: voorstellen die voldoende steun krijgen in Tweede en Eerste Kamer. Toch was de samenwerking tussen coalitiefracties en kabinet te klef, volgens Kuik. Kuik onderschrijft dat er een andere bestuurscultuur moet komen. Coalitiefracties moeten wel kritische vragen blijven stellen. Dat Omtzigt werd tegengewerkt door het 'hele kabinet' is duidelijk volgens Kuik. Het aftreden van het kabinet noemt ze 'terecht'.

13:45 | CDA-Kamerlid Anne Kuik erkent dat haar fractiegenoot Pieter Omtzigt is tegengewerkt en 'letterlijk ziek is geworden' daardoor. Geert Wilders (PVV) wijst erop dat in de notulen wordt gesproken over het 'sensibiliseren' van Omtzigt door CDA-leider Wopke Hoekstra. 'Sensibiliseren betekent dat ze hem tot de orde wilden roepen', zegt Geert Wilders (PVV) tegen CDA'er Kuik. 'Kun je het een keer voor de heer Omtzigt opnemen en erkennen wat de CDA-Kamerleden hem hebben aangedaan.' Kuik vraagt antwoord en reflectie van het kabinet over het leed dat de ouders is aangedaan. 'Zonder vechtersmentaliteit en de stroom aan vragen was het kabinet niet begonnen met zijn werk.' Kuik zegt dat het CDA het belang van de ouders altijd voorop heeft gesteld. Een warrig en inconsistent antwoord, reageert Wilders.

13:20 | Geert Wilders vraagt zich af of Sophie Hermans nog steeds de assistent is van Mark Rutte. 'Blijft u tot het einde der dagen politiek assistent van Mark Rutte? U gedraagt zich als de tassendrager, als de masseuse van Rutte. Het lijkt wel alsof u geen eigen mening heeft. Hou daarmee op!' De Kamervoorzitter roept Wilders op het niet te persoonlijk te maken, Wilders zegt geen woord te zullen terugnemen en verwijt de Kamervoorzitter Rob Jetten veel spreektijd te geven en hem te weinig.

13:00 | Volgens Wybren van Haga liegt Sophie Hermans als ze zegt dat er geen Kamerleden onder druk worden gezet. Hij wijst erop dat hij ervaring heeft als VVD-Kamerlid met de 'kadaverdiscipline' binnen de VVD.

12:20 | VVD-Kamerlid en vice-fractievoorzitter Sophie Hermans heeft vragen over 'de kaders' waarover Sigrid Kaag het had in de ministerraad. 'Hoe zit dit en zijn die kaders gemaakt? Volgens Hermans bepaalt de Kamer hoe scherp Kamerleden kunnen zijn, en niet het kabinet. Ze noemt dit 'lelijk', maar zegt dat 'er geen sprake is van een doofpot'. Ze denkt dat er niet bewust informatie over de kinderopvangtoeslagen achter is gehouden voor de Kamer. Klaver interrumpeert, hij vindt dat de VVD op zoek is naar een klein gaatje om het kabinet toch nog te verdedigen.

12:00 | Liane den Haan, Jesse Klaver en Lilianne Ploumen hameren erop dat het maar niet over de slachtoffers gaat, maar steeds over de beeldvorming. Rob Jetten reageert, net als bij Marijnissen. Jetten wijst Ploumen erop dat haar partij deel uitmaakte van het vorige kabinet, en dat zij daarmee ook verantwoordelijk is voor de bestuurscultuur. Klaver vindt dat Nederland een ander kabinet verdient.

11:35 | SP-leider Marijnissen vraagt zich af waar Mark Rutte het lef vandaan haalt om Kamerleden de mond te willen snoeren. Ze botst met D66'er Rob Jetten die de verontwaardiging van de SP over de notulen niet begrijpt omdat ze weinig nieuws zouden bevatten. Jetten vindt dat de Kamer haar 'energie moet steken' in het zoeken naar oplossingen en wil 'voorkomen dat de Kamer een heel debat bezig is met beeldvorming'. Volgens Marijnissen is Jetten nog steeds bezig met beeldvorming.

11:20 | Fractievoorzitter Azarkan van Denk haalt fel uit naar het kabinet. Hij verwijt het kabinet de Kamer monddood te hebben willen maken en informatie alleen met de coalitie te delen en niet met de Kamer. Hij noemt het kabinet 'een stelletje machtspatsers die samenspanden en alles deden om de macht te behouden'. Azarkan dient een motie van wantrouwen in tegen het voltallige kabinet. Wilders eist nieuwe verkiezingen.

Donderdag 29 april

19:00 | De inhoud van de vrijgegeven notulen van de ministerraad 'heeft ons in grote oproer gebracht'. Dat schrijven de slachtoffers van het toeslagenschandaal in een brief aan Kamerleden, partijleiders en kabinetsleden. 'Ministers waren bezig met spelletjes om Kamerleden onder de duim te krijgen', zeggen veertig gedupeerden. 'Wij zien de notulen als een dieptepunt als het gaat om de informatie naar de Kamer toe.'

15:40 | De gedupeerden van de toeslagenaffaire zijn fel over het televisieoptreden van minister Wouter Koolmees, gisteravond bij Op1. 'We hebben minister Koolmees gisteren op televisie zien doen alsof de vragen van Kamerleden ervoor zorgden dat arme zielige ministers hun werk niet konden doen. Het is juist omgekeerd: de regering wist al jaren dat wij vernietigd werden, maar deed niets. Juist door die vragen werden zij eindelijk gedwongen het samen te bespreken', zeggen zij tegen RTL Nieuws.

11:50 | Ook de partij-afdelingen uit het land komen met hun eerste commentaren op de notulen die zijn vrijgegeven. Al gaat het in het geval van Enschede om een indirect betrokkene...

09:50 | Voor een analyse van de vrijgekomen notulen loont het om op deze zonnige Koningsdag tóch even tijd vrij te maken voor een speciale aflevering van Newsroom Den Haag, met Mark Beekhuis en Thomas van Groningen.

07:45 | Demissionair minister Wouter Koolmees (D66) weerspreekt dat het kabinet kritische Kamerleden van de coalitie het zwijgen heeft willen opleggen. "Ik en ook mijn collega's hebben nooit gezegd: je moet je mond houden, je mag geen kritische vragen stellen", zegt hij in de Talkshow Op1. "We hebben wel verantwoordelijkheid gevraagd van mensen: help nou mee dingen op te lossen."

23:00 | De hoofdredactie van RTL Nieuws laat weten kennis te hebben genomen van het besluit van het kabinet om aangifte te doen 'van het mogelijk delen van staatsgeheimen en geheime stukken'. Dat valt te lezen op de website. 'Mocht het aan de orde zijn, dan zullen we vanuit RTL Nieuws een beroep doen op het brongeheim.'

22:40 | Eigenlijk vallen drie personen bij uitstek op, zegt Van Groningen in de extra aflevering van Newsroom Den Haag. 'Cora van Nieuwenhuizen, die nog wel vaker terugkomt op die scherpe vragen van Kamerleden. Het is Mark Rutte zelf die weinig begrip heeft van woordvoerders van coalitiefracties die zich in de media willen profileren. En Wouter Koolmees valt op: die geeft een aantal keer aan dat hij moeite heeft met Kamerleden die ijn partijgenoot Menno Snel blijven aanvallen. Die Kamerleden zouden niet constructief bezig zijn met het oplossen van het probleem.'

Podcast | Newsroom Den Haag. Abonneer je hier

22:25 | Het was brisant, opmerkelijk, schokkend en explosief. Maar lazen politiek verslaggever Thomas van Groningen en Newsroom-redacteur Mark Beekhuis ook onoorbare zaken in de notulen van de ministerraad? En kregen zij ook te P-notulen te zien? Je hoort het in een extra editie van Newsroom Den Haag. 'De berichtgeving van RTL klopt, er is inderdaad in de ministerraad over een langere periode gesproken over het al dan niet delen van informatie in de toeslagenaffaire en over Kamerleden van coalitiepartijen die zichzelf wel heel erg willen profileren.'

22:15 | Kamerleden reageren maandagavond afkeurend en ontstemd op de inhoud van de notulen van de ministerraad die zijn vrijgegeven. DENK-fractieleider Farid Azarkan spreekt van een 'onthutsend beeld'. SP-leider Lilian Marijnissen noemt het 'ongelofelijk. Dit gaat dus over mensen die kapotgemaakt worden'. PVV-voorman Geert Wilders spreekt van een "corrupte bende" en roept op: 'wegwezen!'.

Lees ook | Kamerleden onthutst

22:00 | Overigens was de bestrijding van fraude bij de toekenning van toeslagen ook bij CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt zelf al in 2014 'topprioriteit', blijkt uit de handelingen van een Kamerdebat.

21:55 | In de ministerraad van 22 november 2019 meldt staatssecretaris Menno Snel dat hij de Kamer in een antwoord zal toelichten waarom bepaalde stukken niet worden verstrekt, zonder dat in detail wordt ingegaan om het handelen van de betrokken ambtenaren. Snel vraagt de ministerraad om een mandaat om via deze lijn te antwoorden op informatieverzoeken vanuit de Tweede Kamer. Rutte merkt daarbij op dat conceptversies van ambtelijke stukken niet aan de Kamer hoeven te worden verstrekt.

21:40 | Minister van Justitie Ferd Grapperhaus uit op 14 november 2019 'zijn zorgen over het niet verstrekken van een feitenrelaas en wijst erop dat de motie-Omtzigt met Kamerbrede steun is aangenomen'. "De vraag is of de staatssecretaris hiermee wegkomt", zegt Grapperhaus volgens de notulen. Hij biedt aan om samen met minister Hoekstra mee te denken over een wijze waarop kan worden gesteld dat voorliggende kabinetsreactie tevens een feitenrelaas bevat.

21:05 | VVD-minister Van Nieuwenhuizen meldde in de ministerraad van 12 juli 2019 dat het 'in geen geval acceptabel is dat coalitiefracties een scherper standpunt innemen dan oppositiefracties'. Premier Rutte is dat met haar eens. In diezelfde vergadering spreekt D66-minister Kaag van 'een gezond teken' dat er fel wordt gedebatteerd, ook door kritische leden van de coalitiefracties.

20:55 | VVD-minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur had in die periode ook moeite met Kamerleden van coalitiefracties die haar aanvielen op problemen bij het CBR. Zij merkte daarover op dat het 'in geen geval' acceptabel is dat 'coalitiefracties een scherper standpunt innemen dan oppositiefracties'. Premier Rutte was het daarmee eens, zo blijkt uit de notulen. De bewuste Kamerleden zouden Van Nieuwenhuizen kenbaar hebben gemaakt te zoeken naar mogelijkheden om zich 'te profileren'.

20:50 | Hier zijn de notulen van de betreffende ministerraden terug te vinden.

Document: Notulen ministerraad

20:45 | Minister Koolmees van Sociale Zaken merkte volgens de notulen op dat Omtzigt en Lodders rond de toeslagenaffaire een 'gezamenlijke strijd' voerden samen met SP-Kamerlid Renkse Leijten tegen toenmalig staatssecretaris Menno Snel van Financiën, zijn partijgenoot. "Spreker toont zich hierover zeer ontstemd, omdat de rol van de twee coalitiefracties weinig behulpzaam is bij het oplossen van de onderliggende problemen", valt te lezen in het vrijgegeven gespreksverslag.

20:35 | De Kamer is niet om politieke redenen onvolledig heeft geïnformeerd. Het kabinet wilde vooral individuele ambtenaren beschermen, staat in een begeleidende brief bij de notulen. Die ambtenaren zouden bij het volledig openbaar worden van alle stukken onderwerp van discussie worden. Bij het uitvoeren van de motie Omtzigt cs. heeft het kabinet twee elementen in ogenschouw genomen: de politieke verantwoordelijkheid voor het handelen van individuele ambtenaren en het beleid om documenten die zijn opgesteld ten behoeve van intern beraad in beginsel niet te verstrekken aan de Tweede Kamer.'

20:25 | Verscheidene ministers klaagden tijdens de ministerraad op 12 juli 2019 over kritische Kamerleden van coalitiefracties, onder wie Pieter Omtzigt van het CDA en Helma Lodders van de VVD. D66-minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken nam daarin het voortouw, maar hij kreeg bijval van premier Mark Rutte, CDA-minister Wopke Hoekstra van Financiën en D66-vicepremier Kajsa Ollongren. Dat staat in de notulen die maandag zijn vrijgegeven. VVD-minister Cora van Nieuwenhuizen merkte op dat het 'in geen geval' acceptabel is dat 'coalitiefracties een scherper standpunt innemen dan oppositiefracties'. Premier Rutte was het daarmee eens, zo blijkt uit de notulen.

20:15 | Het kabinet gaat aangifte doen voor het lekken van de notulen van de ministerraad. Deze notulen zijn staatsgeheim van de categorie Zeer Geheim. Het kabinet keurt het lekken 'ten zeerste' af, schrijft demissionair premier Mark Rutte aan de Tweede Kamer. Het gaat om onthullingen van RTL Nieuws dat er in de ministerraad doelbewust is afgesproken om bepaalde informatie achter te houden voor de Tweede Kamer. In een brief aan de Kamer wijst Rutte naar het voormalige beleid 'dat documenten die zijn opgesteld ten behoeve van intern beraad, in beginsel niet werden verstrekt aan de Tweede Kamer'.

20:10 | Wat de ouders in de kinderopvang-toeslagenaffaire is overkomen, had nooit mogen gebeuren, meldt demissionair premier Mark Rutte in de Kamerbrief die zojuist openbaar is gemaakt. 'Het kabinet blijft zich maximaal inzetten om recht te doen aan de gedupeerden ouders en het herstel van hun schade en vertrouwen door het uitvoeren van de in de kabinetsreactie aangekondigde maatregelen.'

19:30 | Zodra de notulen van de betreffende ministerraden van 2019 naar buiten komen, zullen politiek verslaggever Thomas van Groningen en Newsroom-redacteur Mark Beekhuis een speciale aflevering maken van Newsroom Den Haag, waarin de eerste bevindingen van de vrijgekomen notulen aan een stevige analyse zullen worden onderworpen.

17:20 | Het openbaar maken van de notulen van de ministerraad over de discussies binnen het kabinet over de toeslagenaffaire is principieel onjuist en zeer onverstandig. Dat zegt oud-minister van Defensie Eimert van Middelkoop in BNR's In de Middag. Eerder vandaag zei voormalig formateur en VVD-minister Henk Kamp al dat de openbaarmaking ten koste gaat van de effectiviteit.

13:20 | Openheid van de ministerraad, moet weer iets van vertrouwen terugbrengen. Den Haag wacht op de geheime notulen uit de ministerraad. In Newsroom spreekt Mark Beekhuis met politiek verslaggever Thomas van Groningen.

11:50 | Het openbaar maken van overheidsdocumenten is lang niet altijd een goed idee. Dat zegt voormalig VVD-minister en oud-informateur Henk Kamp in BNR's Big Five. 'Ik vind dat men in de politiek naar elkaar toe moet kunnen groeien. En dat verdraagt zich niet met volstrekte transparantie en volstrekte openbaarheid.'

08:40 | Het is vandaag een spannende op het Binnenhof: vanavond worden de notulen van een ministerraad in november 2019 openbaar. Dat is uniek, want normaal gesproken blijven de notulen van de ministerraad twintig jaar lang geheim.

Zondag 25 april

15:00 | Door politieke documenten in een openbaar transparantieregister te zetten, maak je de afweging om stukken beschikbaar te stellen veel minder politiek. Dat zegt Renske Leijten, SP-Kamerlid en één van de aanjagers van de kinderopvang-toeslagenaffaire, in BNR's The Friday Move.

Zaterdag 24 april

20:00 | Het openbaar maken van het verslag van de ministerraad over de toeslagenaffaire is een unicum. Maar de druk werd behoorlijk hoog, vertelt politiek verslaggever Sophie van Leeuwen, nu bronnen tegenover RTL hebben beweerd dat toch weer informatie is achtergehouden. 'Maandag weten we hopelijk van de hoed en de rand, in deze rel die eeuwig lijkt te duren.'

Vrijdag 23 april

16:20 | De notulen van de ministerraad waarin gesproken werd over de toeslagenaffaire worden maandag openbaar gemaakt. Dat heeft demissionair premier Mark Rutte gezegd na afloop van de ministerraad. Het kabinet maakt daarmee een uitzondering op de regel dat de verslagen van het wekelijks kabinetsberaad strikt vertrouwelijk moeten blijven.

13:40 | Twintig lokale CDA-afdelingen willen dat hun CDA niet meedoet in een kabinet met VVD-leider Rutte. Dat schrijven ze in een brandbrief waar The Post Online over schrijft. Ook vinden deze lokale fracties dat de partij expliciet steun moet uitspreken voor Pieter Omtzigt. 'Het is een steunbetuiging aan Pieter Omtzigt', zegt bestuurslid Gabrielle Heine van de CDA-afdeling Heerlen.

Donderdag 22 april

16:40 | informateur Herman Tjeenk Willink heeft na de 'bom op het Binnenhof' van gisteren een godswonder nodig om woensdag zijn eindverslag te presenteren, zegt Wouke van Scherrenburg in BNR In de Middag. 'Ik denk niet dat die man zijn werk kan afronden.'

09:15 | Het is nog steeds gissen naar wie heeft gelekt. 'Het is iemand die misschien nog een appeltje heeft te schillen met het kabinet', zegt voormalig Kamerlid voor de Partij voor de Dieren Femke Merel van Kooten-Arissen. Het lek heeft grote gevolgen voor de formatie zegt Van Kooten-Arissen. 'De formatie stond nu in het teken van vertrouwen. Ik denk dat het vertrouwen nu helemaal weggeslagen is. Dit is een politieke doodzonde waar dit demissionaire kabinet en iedereen die erbij is geweest niet meer bovenop komt.'

07:30 | Volgens demissionair premier Mark Rutte is er ‘niets vreemds of onoorbaars’ gebeurd. Zei hij gisteravond - voor de deur bij informateur Tjeenk Willink - over het lek uit de ministerraad, via RTL: het kabinet zou de Tweede Kamer doelbewust niet hebben geïnformeerd in de toeslagenaffaire. Al met al ook weer een nieuw probleem voor informateur Tjeenk Willink denkt politiek verslaggever Sophie van Leeuwen.

06:30 | Vorige week ontving informateur Herman Tjeenk Willink een opmerkelijk schrijven van de twaalf secretarissen-generaal, de hoogste ambtenaren van het Haagse eilandenrijk, zegt Jaap Janssen. De brief is nogal defensief. Hij lijkt geschreven door Sir Humphrey Appleby, de topambtenaar uit de tv-serie Yes, Minister die de hele dag bezig was al te drieste veranderplannen af te zwakken.

06:00 | De Tweede Kamer roept het demissionaire kabinet ter verantwoording, omdat er nieuwe informatie is opgedoken over de toeslagenaffaire en het afwimpelen van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, maar eerst moet het kabinet een brief naar de kamer sturen over kwestie en dat kan wel even duren. Die brief komt eind deze week of maandag. Daarna volgt dan het debat met de kamer. Niet alleen Rutte en de VVD, maar ook D66, CDA en CU liggen onder vuur. Zij zouden volgens de reconstructie van RTL Nieuws hebben ingestemd met het achterhouden van informatie en zouden hebben meegepraat over de kritische houding van Kamerleden. Ook over wie de notulen zou hebben gelekt, wordt nog steeds gespeculeerd. En dus is het nu wachten op de brief en het debat met de Kamer. Beiden dus waarschijnlijk begin volgende week.

Woensdag 21 april

16:45 | Demissionair premier Mark Rutte heeft heel wat uit te leggen als het aan SP-Kamerlid Renske Leijten ligt. Ze reageert daarmee op onthullingen van RTL Nieuws waaruit blijkt dat het inmiddels demissionaire kabinet-Rutte in de toeslagenaffaire doelbewust informatie heeft achtergehouden voor de Tweede Kamer. Bronnen zeggen tegen RTL dat het kabinet dat besloot in de ministerraad om zo verantwoordelijke, hoge ambtenaren en politici uit de wind te houden.

Zaterdag 10 april

10:00 | Het besluit van ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers om niet in een nieuw kabinet te gaan met premier Mark Rutte heeft geleid tot een tweestrijd tussen de kiezers van de partij. Dat blijkt volgens het Nederlands Dagblad uit een enquête van onder 1100 kiezers die afgelopen verkiezing op de ChristenUnie stemden. Slechts een krappe meerderheid (53 procent) vindt het een goed besluit van Segers om niet te regeren met Rutte. Segers zei afgelopen zaterdag in een interview met het Nederlands Dagblad dat zijn partij niet zou toetreden tot een volgend kabinet onder leiding van VVD'er Mark Rutte.

Vrijdag 9 april

20:00 | VVD-leider Mark Rutte heeft een 'indringend" gesprek gehad met informateur Herman Tjeenk Willink over hoe vertrouwen in de formatie en in de politiek hersteld moet worden. Maar wat er precies is besproken, wil Rutte niet zeggen. 'Ik wil de informateur niet voor de voeten lopen. Ik geloof niet dat ik het proces bevorder door daar iets over te zeggen.'

"Vertrouwen" is een belangrijk thema in de formatie, nadat de afgelopen weken groot wantrouwen tussen verschillende partijen was ontstaan. Rutte zelf speelde daarin een hoofdrol: hij ontkende eerder tegenover de NOS gesproken te hebben over het kritische CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt tijdens een verkenningsgesprek, maar bleek dat toch te hebben gedaan.

18:00 | 'Het begin van het einde voor Mark Rutte', zegt oud-SP-Kamerlid Sadet Karabulut in BNR's The Friday Move.

Donderdag 8 april

18:00 | In Den Haag wordt noest verder geformeerd. Informateur Tjeenk Willink heeft vandaag de eerste batch fractievoorzitters op de koffie. 'Er zijn heel veel mensen langs geweest', zegt politiek verslaggever Thomas van Groningen.

08:30 | Herman Tjeenk Willink begint vandaag aan zijn werk als informateur. Hij is geen voorstander is van een dichtgetimmerd regeerakkoord, zei hij gisteravond. 'Dat blokkeert het politieke debat, zet de oppositie inhoudelijk buitenspel en hindert de tegenmacht.'

Woensdag 7 april

19:55 | De nieuwe informateur Herman Tjeenk Willink praat de komende dagen met de partijen in de Tweede Kamer, van klein naar groot. Hij doet dit 'niet alleen omdat democratie ook betekent: rekening houden met minderheden, maar ook omdat zij frisse blik hebben om nieuwe bestuursstijl te ontwikkelen'. Partijen die in een nieuw kabinet stappen moeten hun afspraken niet in een dichtgetimmerd regeerakkoord vastleggen, bepleit hij. Een onafhankelijke Tweede Kamer en een meer transparante bestuursstijl vraagt volgens hem ook om een ander regeerakkoord.

14:00 | Voor de zomer is er zeker geen nieuw kabinet. De kans is nog groter dat er wel een jaar overheen gaat voor er een nieuw kabinet zit, zegt zegt Marleen de Rooy, politiek verslaggever van de NOS, in BNR's Big Five.

Dinsdag 6 april

17:00 | De Tweede Kamer heeft Herman Tjeenk Willink aangewezen als informateur om de vastgelopen kabinetsformatie vlot te trekken. De PvdA'er moet gaan uitzoeken welke partijen samen een kabinet willen gaan vormen. Dat werd duidelijk na overleg van de zeventien partijleiders met Kamervoorzitter Khadija Arib.

07:00 | Klaas Dijkhoff, de voormalig fractievoorzitter van de VVD, gaat Rutte niet opvolgen als premier, melden Haagse bronnen aan BNR. De VVD steunt leider Mark Rutte, maar zoekt intussen ook een mogelijke opvolger.

Maandag 5 april

08:15 | Na de complete clusterfuck van de formatie afgelopen week, wordt er vandaag geprobeerd om de boel weer vlot te trekken. De zeventien fractievoorzitters in de Tweede Kamer komen vandaag bijeen om een profielschets te maken voor een nieuwe informateur.

06:55 | Klaas Dijkhoff, de voormalig fractievoorzitter van de VVD, gaat Rutte niet opvolgen als premier, melden Haagse bronnen aan BNR. De VVD steunt leider Mark Rutte, maar zoekt intussen ook een mogelijke opvolger. De vraag is of dat nodig is. Rutte wil door, na de mislukte verkenning, het krankzinnige Kamerdebat over Pieter Omtzigt ‘functie elders’ van vorige week, een motie van afkeuring en wantrouwen. Ook de partijleiders van het CDA en D66 hebben Rutte nog niet uitgesloten.

19:00 | Het is van groot belang dat er snel weer en kabinet komt. Er liggen grote uitdagingen voor de economie en de samenleving. Er is heel veel werk te doen en dat kan eigenlijk alleen met een nieuwe regering, zegt CPB-directeur Pieter Hasekamp in BNR Zakendoen. 'We moeten een kabinet krijgen dat aan de slag gaat.'

10:30 | Iedereen heeft zijn houdbaarheidsdatum en Mark Rutte weet dat zelf maar al te goed. Toch is het moment van het onvermijdelijke vertrek in het geval van de premier nog niet bereikt, zegt Jan van Zanen, burgemeester van Den Haag, oud-voorzitter van de VVD en voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), tegen BNR. 'Als VVD'er heb ik vertrouwen in deze demissionaire premier en hoe het gaat: we zullen zien.'

Zondag 4 april

11:00 | SP-leider Lilian Marijnissen roept andere partijen op kleur te bekennen en duidelijk aan te geven of ze wel of niet in een nieuw kabinet stappen met VVD-leider Mark Rutte. Dat geldt niet alleen voor de coalitiepartijen, die een motie van wantrouwen tegen Rutte niet steunden, maar ook voor de partijen die zich wel achter die motie schaarden. Zij moeten ook expliciet zeggen dat ze niet meer met Rutte in zee gaan, zegt de socialiste in het praatprogramma WNL Op Zondag.

09:30 | Als er nu Tweede Kamerverkiezingen zouden zijn dan zou de VVD zes zetels minder krijgen dan de partij in maart tijdens de verkiezingen behaalde, namelijk 28 in plaats van 34. Dat stelt Maurice de Hond die grotendeels zaterdag bijna 4.000 mensen ondervroeg. De peiler koppelt deze zetelvermindering aan het gedoe rondom de mislukte verkenning en de demissionair premier en VVD-leider Mark Rutte van de afgelopen dagen. Rutte overleefde een Kamerdebat daarover met moeite.

Zaterdag 3 april

18:40 | VVD-leider Mark Rutte wil aanblijven, ondanks de partijen die zeggen niet met hem in een kabinet te willen. 'Ik ben strijdbaar', zegt hij tegen de camera's van de NOS en RTL Nieuws. Dat nu ook zijn coalitiegenoot Gert-Jan Segers van de ChristenUnie niet met hem in een nieuw kabinet wil stappen, verandert daar niets aan. Toch raken de woorden van Segers hem wel, zegt hij. 'Met Gert-Jan Segers heb ik de afgelopen jaren zo goed samengewerkt.' Rutte wil het gesprek over de formatie 'op de inhoud' voeren.

10:00 | Nadat de volledige oppositie het vertrouwen in demissionair premier Mark Rutte had opgezegd, zegt ook een van de coalitiepartijen (ChristenUnie) niet met hem in een nieuw kabinet te stappen. Daardoor is de formatie volledig vastgelopen, en drogen de opties op voor Rutte om ook een nieuw kabinet aan te voeren. Bijna de helft (73 zetels) van de Tweede Kamer steunde een motie van wantrouwen tegen Rutte. De volledige Kamer, behalve zijn eigen VVD, keurde zijn optreden in de verkenning af, omdat hij niet de waarheid sprak over zijn eerste gesprek met de oud-verkenners.

08:00 | De ChristenUnie sluit kabinetsdeelname uit als demissionair premier en VVD-leider Mark Rutte opnieuw premier wordt. Dat zegt fractievoorzitter Gert-Jan Segers in het Nederlands Dagblad. "Daarvoor is er gewoon te veel gebeurd", zegt Segers. "Dat er was gesproken over een 'functie elders' voor Pieter Omtzigt was voor onze fractie al niet te verteren. Er werd hardop gefantaseerd over hoe je een kritisch en vasthoudend Kamerlid weg kunt krijgen.

14:15 | Wouter Koolmees (D66) en Tamara van Ark (VVD) hebben vrijdag officieel hun taak als verkenner neergelegd. Dat hebben ze laten weten aan Kamervoorzitter Khadija Arib. De Tweede Kamer debatteerde donderdag tot diep in de nacht over de mislukte verkenning. Daarbij riep de Kamer op om afscheid te nemen van de twee verkenners, die tevens intimi zijn van hun partijleiders, en deze te vervangen door iemand die verder af staat van de dagelijkse, Haagse politiek. 'Gelet op deze motie informeren wij u dat wij onze werkzaamheden als verkenners per direct als beëindigd beschouwen', schrijven Koolmees en Van Ark.

14:00 | Ongekend en bizar. Zo wordt het Kamerdebat van gisteren omschreven door de makers van de podcast Newsroom Den Haag. Elke vrijdag zet Mark Beekhuis de politiek verslaggevers van BNR, Sophie van Leeuwen en Thomas van Groningen, bij elkaar zodat ze elkaar kunnen bijpraten over het nieuws waar ze deze week mee bezig geweest zijn. Het was ongekend wat er gebeurde.

13:45 | De jongerenorganisaties van de ChristenUnie, D66 en het CDA vinden dat er geen plek is voor VVD-leider Mark Rutte aan de formatietafel. Volgens PerspectieF (CU), de Jonge Democraten (D66) en het CDJA (CDA) is het vertrouwen in hem weg en kunnen hun moederpartijen niet meer met hem regeren.

PerspectieF vindt bovendien dat de ChristenUnie de motie van wantrouwen tegen Rutte had moeten steunen. "Het vertrouwen in Mark Rutte is volgens ons weg", zegt PerspectieF-voorzitter Bina Chirino. "Regeren met de VVD kan nog wel, maar zonder Mark Rutte." Dat de motie van wantrouwen niet werd gesteund, noemt Chirino "een fout".

11:30 | Kamervoorzitter Khadija Arib heeft vrijdag met de koning gesproken over de situatie die is ontstaan rondom de formatie van een nieuwe regering. Dat heeft de Rijksvoorlichtingsdienst laten weten. Volgens een woordvoerder van Arib informeert de voorzitter de koning 'regelmatig'. Dat gebeurde vorige maand ook al enkele dagen na de verkiezingen.

08:30 | Oud Kamervoorzitter Frans Weisglas verwacht dat Mark Rutte terug zal keren als premier van Nederland. De motie van afkeuring zorgt ervoor dat er iets is gebroken tussen Kaag en Rutte. Maar tijd heelt alle wonden, en die noodzaak is er ook.

Lees ook | 'Rutte keert terug als premier'

07:55 | Politiek verslaggever Sophie van Leeuwen sprak onder meer met ChristenUnie leider Gert Jan Segers. veel zin in nog een rondje regeren heeft hij niet, na de vertoning van de afgelopen dagen. En Joost Eerdmans van JA21 vond het een pijnlijke vertoning. Een absoluut dieptepunt, ook voor de Tweede Kamer, zegt Frans Leijnse, oud-informateur en oud-vice fractievoorzitter van de PvdA over het debat van de mislukte verkenning.

07:40 | Het gaat Mark Rutte niet meer lukken om het vertrouwen te herstellen. Dat zegt Maritte Braspenning, mediastrateeg, in De BNR Ochtendspits. Lange tijd was Rutte de man die het gemak van het woord had, een optimistisch mens dat heel goed was in de boel bij elkaar houden. En dat beeld is nu aan diggelen.

07:20 | De Nederlandse kranten klinken vrij eensgezind in hun analyses en commentaren over het Kamerdebat. VK: Ontsteltenis over optreden Rutte. Rutte heeft vaker 'geen herinnering' gehad aan belastende gebeurtenissen. Maar niet eerder bracht hem dat zo in het nauw. NRC noemt Rutte een premier zonder herinneringen, de Telegraaf zag Rutte langs de afgrond gaan, 'wantrouwen van de Kamer is bedreiging voor positie Rutte'. Het FD zag Rutte nog nooit zo alleen staan in Den Haag en AD spreekt van een rampdag: Rutte 4 is nog heel ver weg. En ook Trouw vindt de komst van Rutte 4 heel onzeker.

07:10 | Ook binnen de VVD zijn de meningen over Mark Rutte rond de mislukte verkenning snoeihard. Dat zegt Ernst van Splunter, communicatiedeskundige, oud-Kamerlid en Zeister gemeenteraadslid voor de VVD. Eigenlijk zit er al een houdbaarheidsdatum van zo'n acht jaar aan het premierschap, zegt hij. 'Heel veel VVD'ers denken dat de uiterste houdbaarheidsdatum nu toch wel wel is verstreken.'

06:00 | Demissionair premier en VVD-leider Mark Rutte heeft het loodzware debat over de misgelopen verkenning overleefd, maar komt er niet zonder kleerscheuren vanaf. Uit gespreksverslagen bleek dat Rutte het met de verkenners wel degelijk over Pieter Omtzigt heeft gehad, terwijl hij dat eerder ontkende. Maar, volgens Rutte heeft hij dat zich gewoon verkeerd herinnerd.

05:40 | De Nederlandse kranten klinken vrij eensgezind in hun analyses en commentaren over het Kamerdebat. Demissionair minister-president Mark Rutte is zwaar beschadigd nadat hij ternauwernood een motie van wantrouwen van de oppositie overleefde.

02:50 | De volledige oppositie heeft donderdagnacht na een lang debat het vertrouwen in demissionair premier Mark Rutte (VVD) opgezegd wegens zijn optreden in de verkenning die tot een nieuw kabinet zou moeten leiden. Alleen de coalitiepartners van Rutte steunden een motie van wantrouwen niet, maar keurden zijn optreden als VVD-leider af. Ook zo'n 'motie van afkeuring' is een zwaar instrument.

00:00 | Terwijl het debat in de Tweede Kamer nog doorgaat, wordt dit liveblog geschorst tot 06:00 uur. Dan gaan op BNR de collega's van De Ochtendspits verder en houden we je hier op de hoogte van het nieuws uit de Kamer.

Politiek verslaggevers Thomas van Groningen en Sophie van Leeuwen blijven het debat volgen.

23:45 | Het verhaal van de verkenners lijkt steeds dunner te worden. 'Annemarie Jorritsma zegt geen actieve herinnering te hebben aan het feit dat er over Pieter Omtzigt is gesproken, maar weet wel dat we het niet gehad hebben over een functie elders voor Omtzigt', zegt politiek commentator Jurjen van den Bergh. 'Jorritsma is de eerste die de afgesproken woordvoeringslijn niet goed genoeg uitvoert'.

Volgens politiek verslaggever Sophie van Leeuwen 'zwabbert' Jorritsma in haar beantwoordingen.

23:20 | De huidige verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) zijn opgeroepen naar de Tweede Kamer te komen om uit te leggen of zij met VVD-leider Mark Rutte gesproken hebben over zijn gespreksverslag, voordat de stukken uit de verkenning inzichtelijk waren gemaakt voor de andere partijleiders. Het voorstel daartoe van Thierry Baudet (FVD) kreeg ruime steun.

'Grapje'

Ex-verkenner Annemarie Jorritsma zegt zich niet te kunnen voorstellen dat het idee om Pieter Omtzigt Kamervoorzitter te maken 'een serieus voorstel is geweest'. Dat zei Jorritsma in antwoorden op vragen uit de Kamer.

23:10 | De voltallige oppositie lijkt een motie van wantrouwen tegen demissionair premier Rutte te gaan steunen. 'Spannend wordt het bij de voormalig coalitiepartijen', zegt politiek verslaggever Sophie van Leeuwen op BNR.

23:00 | Het is in het voordeel van premier Rutte, dat het debat steeds verwarrender wordt. Dat denkt politiek commentator Jurjen van den Bergh.

22:45 | De Tweede Kamer gaat niet zomaar mee met de verklaring van oud-verkenner Kajsa Ollongren dat het bespreken van CDA'er Pieter Omtzigt "niet als relevant punt is gebleven" in haar geheugen. De partijleiders lijken het moeilijk te geloven dat Ollongren, haar mede-verkenner Annemarie Jorritsma en VVD-leider Mark Rutte allemaal dit onderdeel van het gesprek zijn vergeten.

22:15 | Oud-verkenner Kajsa Ollongren zegt dat ze niets heeft gedaan met de informatie die ze woensdagavond kreeg van de nieuwe verkenners Tamara van Ark en Wouter Koolmees. Zij belden haar met de mededeling dat CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt wel degelijk wordt genoemd in het verslag van het gesprek dat VVD-leider Mark Rutte voerde met Ollongren en de andere ex-verkenner, Annemarie Jorritsma. De laatste was zo laat op de avond niet te bereiken.

21:50 | CDA-leider Hoekstra snapt dat de notitie door ambtenaren is opgesteld, maar vraagt wat 'de mate van input' is 'op basis waarvan dit stuk tot stand is gekomen?' Volgens Ollongren is het gebaseerd op de gesprekken met de 17 fractievoorzitters en op 'wat we woensdag hebben besproken. Het is een stuk dat ons is aangereikt door de ambtenaren, we hebben het niet gelezen, niet besproken.'

Het stuk werd door een ANP-fotograaf vastgelegd toen Ollongren precies een week geleden in allerijl het Binnenhof verliet. Ze had het stuk eerder die donderdagochtend gekregen van ambtenaren van Algemene Zaken die bij de verkenners gedetacheerd zijn. Maar wij als verkenners dragen de volle verantwoordelijk, benadrukte Ollongren.

Luister ook | Newsroom Den Haag: Positie Rutte, functie elders?

21:30 | De Tweede Kamer moet er nog over stemmen, maar voor een meerderheid van Nederland is het duidelijk: premier Mark Rutte moet aftreden vanwege zijn 'vergeten' Omtzigt-gesprek. Dat meldt Hart van Nederland op basis van representatief onderzoek van het Hart van Nederland-panel onder bijna 1400 mensen.

21:20 | Gert-Jan Segers begrijpt niet dat er geen herinnering is aan Omtzigt en dat we aantekeningen krijgen van gesprekken waarin wél gesproken wordt over Omtzigt. 'Was daar geen herinnering aan?' Ollongen ontkent. Geert Wilders: 'Hoe gek denkt u dat we zijn? Hoe geloofwaardig denkt u dat u bent wanneer u alle drie vergeten bent wat een week geleden is besproken? Ik geloof niet dat ze waarheid spreekt. U heeft over dhr. Omtzigt gesproken. U heeft de helft van de tijd over Omtzigt gesproken. Ik geloof er helemaal niets van dat u op dit moment de waarheid spreekt.'

Lees ook | Opinie: Het telefoonnummer dat nu uitkomst brengt

Marijnissen zegt het ongeloofwaardig te vinden dat er geen herinneringen aan zijn. 'Dat drie betrokkenen een precair onderwerp vergeten.' Ze vindt het bizar dat er geen alarmbellen zijn gaan rinkelen toen het over Omtzigt is gegaan, juist omdat ze minister van BZK is. 'Wie had dat zinnetje nou opgeschreven?' vraagt Marijnissen. 'Dat was onderdeel van de stukken die we die ochtend kregen, notities om aan te denken als vooruitblik, opgesteld door de ambtelijke staf. Niet besproken, niet gebruikt.'

21:10 | Een duidelijke geëmotioneerde oud-verkenner Kajsa Ollongren gaat door het stof en biedt haar welgemeende excuses aan Pieter Omtzigt aan en voor de verkenninsgchaos. 'Het was ons duidelijk dat we meer duidelijkheid moesten hebben over de positie van het CDA. Een stabiele meerderheid zonder het CDA vonden we moeilijk voorstelbaar. Ook was duidelijk dat het CDA terughoudend was.'

Over de notitie zegt ze: 'Ik had de notitie niet gelezen, we hebben het nooit gehad waarom daar 'functie elders' stond. We hebben nooit gesproken over een functie elders voor dhr. Omtzigt en dat wilden we ook niet. Het had er niet moeten staan, het stond er wel en daar nemen we de verantwoordelijkheid voor, de stukken zijn namelijk onder onze verantwoordelijkheid tot stand gekomen. Dit onderwerp zouden we niet hebben opgebracht.'

19:15 | DENK-leider Azarkan: 'Als Machiavelli een tijdje had kunnen meelopen met Mark Rutte, dan had hij enkele hoofdstukken aan zijn boek kunnen toevoegen.'

18:50 | Gert-Jan Segers van de ChristenUnie vindt het een goed idee om de koning weer een rol in het formatieproces te geven. Dat zei hij donderdag in het debat in de Tweede Kamer over de mislukte verkenning.

Segers vraagt zich net als andere partijen af of het 'verstandig is om verkenners te hebben die zo dicht staan op de dagelijkse, Haagse politiek'. Maar een rol voor de koning, zoals voor 2012 gebruikelijk was, opperden andere partijleiders niet.

'Zou het niet beter zijn voor het proces om iemand te vragen die van buiten komt, die het tot de saaie essentie kan terugbrengen?', aldus Segers, die daarbij de koning opperde. 'Als iemand staat voor discretie en afstand, dan is het de koning. Daar hebben we al enige jaren ervaring mee en ik kan me geen ongemak herinneren als deze.'

18:45 | Volgens Esther Ouwehand van de PvdD moeten de verkenners vandaag 'breken met het gekonkel en vertellen hoe het zit'. 'We kunnen alleen een regering vormen met partijen die de rechtsstaat op alle fronten steunen.' Ouwehand noemt liegen onacceptabel en wil dat partijen - en met name D66 - hun conclusies trekken wanneer de VVD-fractie daaraan vasthoudt.

18:40 | Forum-leider Baudet somt alle keren op dat Rutte's geheugen hem in de steek liet en concludeert dat de demissionair premier óf een heel slecht geheugen heeft (en daarmee ongeschikt is om het land te leiden) óf een 'pathologisch leugenaar' is. 'In beide gevallen is hij volstrekt ongeschikt als premier.' Baudet zegt dat de brief van Ollongren bewijst hoezeer hij gelijk had wanneer hij het over het 'partijkartel' had.

18:30 | Jesse Klaver vindt de brief die zojuist naar de Kamer is gestuurd 'volstrekt onvoldoende' omdat nog steeds onduidelijk is wie naar Rutte heeft gelekt. Hoe kan het dat er collectief geheugenverlies was de afgelopen dagen en dat dat geheugen pas terugkeert wanneer iets zwart op wit staat. Ook Klaver wil nieuwe verkenners.

18:15 | Kajsa Ollongren is woensdagavond laat door de verkenners op de hoogte gesteld van het feit dat VVD-leider Mark Rutte in een gesprek met de ex-verkenners toch heeft gesproken over CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Dat hebben de verkenners Tamara van Ark en Wouter Koolmees aan de Tweede Kamer laten weten in een tijdlijn die ze hebben opgesteld.

De oud-verkenners Ollongren en Annemarie Jorritsma hadden eerder in een brief aan hun opvolgers juist laten weten dat in hun gesprekken met de zeventien lijsttrekkers de naam van Omtzigt niet was genoemd. Rutte heeft eerder ook voor de camera's ontkend dat hij Omtzigt te berde heeft gebracht in het gesprek met Ollongren en Jorritsma.

Van Ark en Koolmees hebben woensdagavond niet meer gesproken met Jorritsma. Die was onbereikbaar, schrijven ze aan de Kamer. Daarna hebben de verkenners donderdagmorgen om 08.00 uur opnieuw met beide oud-verkenners gesproken.

Document: BriefaanvoorzitterTK01042021202100021 (1).pdf

17:40 | CDA-leider Hoekstra eist excuses van de verkenners. 'Aan Omtzigt, aan de Kamer en aan het CDA. Verkenners horen te verkennen. In die aantekeningen gaat het om onze Pieter Omtzigt, juist hij heeft een fenomenale bijdrage geleverd aan onze democratie, het is bizar dat hij ter sprake is gebracht. Zoals er meer op dat lijstje staat. Wat dachten de verkenners dat zij aan het doen waren? Verkenners hebben in hun brief erkend dat geen van de onderwerpen op de aantekeningen, niet ter sprake zijn gekomen. Ik ga ze dat plenair vragen.'

'Waarom staat dit op papier? En op basis waarvan is deze tekst tot stand gekomen? Welke taakopvatting spreekt daar uit? Ik wil dat op die vragen van deze twee verkenners een antwoord komt. Daarnaast wil ik dat ze excuses maken aan Omtzigt, aan de Kamer en aan het CDA.'

'Hoe kan het dat niemand zich herinnert wat er besproken is?' vraagt Hoekstra zich af.

17:20 | Azarkan en Ouwehand verlangen dat Kaag, met haar uitspraken over nieuw leiderschap, kleur bekent. Wil ze met de VVD regeren? Ouwehand wijst Kaag erop dat ze stil bleef toen Rutte op tv verklaarde dat 'niemand het er over gaat hebben' toen hem gevraagd werd naar het briefje van Ollongren.

17:05 | Sigrid Kaag neemt het woord: 'Wat in onze macht leek te liggen was een correct proces en dat is mislukt. Sommige vertegenwoordigers gingen naar verkenners om te praten over andermans positie. Dat is pijnlijk. Nogmaals: het is ongepast dat dit is gebeurd, dat een gesprek met een verkenner gaat over mogelijke functies, en wat er eventueel gebeurt met mensen van andere partijen. Het heeft een pijnlijk gevolg voor de vertrouwensrelatie en voor het aanzien van de politiek. Sigrid Kaag dient motie in om nieuwe verkenners te benoemen.

CDA-leider Hoekstra wijst er wel op dat D66 de mede-architect van de verkennersconstructie is.

16:50 | Geert Wilders zegt 'genoeg leugens en machinaties' te hebben gehoord en wil een balans opmaken. 'U staat totaal geïsoleerd. U bent gefileerd. U heeft 12 politieke messen in uw rug gehad, realiseert u zich, na uren, dat u alleen staat? Dat u al uw vrienden bent kwijtgeraakt?', zegt de PVV-leider. 'Ik heb een fout gemaakt, ik heb niet gelogen, ik sta mij hier te verdedigen. Ik kijk mensen recht in de ogen, ik heb niet gelogen, wel een fout gemaakt blijkt nu.'

Wilders: 'Het begint zielig te worden, u gaat voorbij aan wat iedereen ziet: een spartelende Rutte die naar lucht hapt en door niemand wordt geloofd. Kom uit uw sprookjeswereld en denk niet in het belang van Mark Rutte, maar in dat van Nederland. Nederland heeft een premier nodig die de brede steun heeft in de Tweede Kamer en u heeft dat niet.'

16:30 | 'Deze man kunnen wij niet meer vertrouwen. Opzeggen, dat vertrouwen', zegt PvdD-leider Esther Ouwehand die zegt zich niet te kunnen voorstellen dat de Kamer de motie van wantrouwen verwerpt. Ouwehand vraagt nogmaals of de VVD-fractie zich achter 'Rutte's ongeloofwaardige verdedigingslinie' geschaard heeft. Want als dat zo is, concludeert Ouwehand, 'dat de VVD niet kan meeregeren'.

16:15 | Rutte benadrukt dat de VVD een kritisch Kamerlid als Omtzigt niet wilde wegpromoveren. 'Dat doet de VVD niet. Omtzigt is een uitstekend Kamerlid.' Desgevraagd zegt Rutte te begrijpen dat die indruk wel gewekt wordt. 'Dat is de indruk die ik krijg', zegt Gert-Jan Segers. 'Ik belazer geen collega's, wat heb ik nou voor motief?', zegt Rutte. 'Ik vind het alleen ruk dat ik me dat niet herinner.'

Marijnissen merkt op dat Rutte wel twintig keer heeft gevraagd wat zijn motief zou zijn. De SP-leider somt de toeslagenaffaire op waar de onderste steen nog niet boven is, en de parlementaire enquête die eraan zit te komen. 'Rutte in een volgend kabinet heeft helemaal geen zin in een Omtzigt. Rutte hoeft niet twintig keer te vragen wat zijn motief is, iedereen kan heel goed duiden wat zijn motief is.'

16:05 | Kamervoorzitter Arib resumeert de twee ordevoorstellen: het ordevoorstel van Baudet waarin geschorst wordt en informatie gevraagd wordt aan de verkenners en dat van Gert-Jan Segers om het debat door te laten gaan én de informatie bij de verkenners op te halen. Arib telt de stemmen en kiest voor het laatste.

Baudet: 'Er is blijkbaar een lijn van de verkenners naar de fractievoorzitter van de VVD die korter is dan het lijntje van de verkenners naar de Kamer.'

15:50 | CDA-leider Hoekstra merkt op dat de afgelopen anderhalf à twee uur de chaos groter wordt. 'Dat is zeer ongemakkelijk, want hoe gaan we met elkaar verder?Ik zou Rutte toch wel in overweging willen geven wat hij wél kan delen. Dat is belangrijk voor het vervolg van de discussie en dat werpt een schaduw vooruit van heb ik jou daar.' Rutte benadrukt dat informele contacten niet uitzonderlijk zijn en dat zijn contacten integer zijn.

15:30 | Geert Wilders vraagt Rutte of Tamara van Ark zijn bron was. 'Voorzitter, ik heb er genoeg van, we komen geen steek verder. De enige die ons de waarheid kan vertellen is dhr. Rutte en dat weigert hij.' Wilders vraagt opnieuw aan Rutte: 'Hou ermee op. Maak plaats voor een ander. U bent uw krediet helemaal kwijt geraakt.'

Azarkan vraagt zich af hoe de Kamer vertrouwen kan hebben in de verkenning als er 'via via' informatie gelekt wordt. 'Realiseert de minister-president zich dat hij niet in de positie verkeert om nog iets achter te houden?'

D66-leider Sigrid Kaag vraagt Rutte om de naam vertrouwelijk te noemen omdat 'dit gaat om de diepte van een vertrouwenscrisis'. Kaag wil Rutte extra tijd geven om een manier te zoeken waarop de naam toch bekend kan worden.

15:20 | Rutte zegt vanochtend ongevraagd een telefoontje te hebben gekregen van een bron die hij niet wil onthullen die hem vertelde dat hij het 'toch over Omtzigt' heeft gehad. Baudet stelt voor het debat te schorsen, naar het kantoor van de verkenners te gaan om de bron te onthullen. 'We gaan nu naar het kantoor van de verkenners', zegt Baudet.

Jesse Klaver zegt dat het voor het herstel van vertrouwen niet goed is om de bron niet te onthullen. Rutte zegt het zorgvuldig te hebben gewogen, maar weigert de bron te onthullen. Dat spijt Klaver, 'Dat vind ik onacceptabel'. Marijnissen zegt dat het aan de Kamer is om hier een streep te trekken en vraagt zich af waarom Rutte de bron niet prijsgeeft. Rutte: 'Ik ga die bron niet vermelden, ik vind dat niet correct'.

15:15 | Mark Rutte kan 'in personele zin worden weggestuurd' als demissionair premier van Nederland. 'Als de motie wordt aangenomen, dan moet hij worden vervangen. Hij kan niet als Tweede Kamerlid worden weggestuurd', duidt hoogleraar politieke wetenschap Tom van der Meer van de Universiteit van Amsterdam het mogelijke gevolg van een aangenomen motie van wantrouwen tegen Rutte.

Tegen de demissionair premier is donderdagmiddag door Geert Wilders (PVV) een motie van wantrouwen ingediend. Wanneer die motie wordt aangenomen, moet iemand anders de functie van Rutte overnemen, zegt Van der Meer. 'Iemand moet het ministerie van Algemene Zaken leiden en iemand moet de ministerraad leiden. Dat kan ook iemand van buitenaf zijn,' zegt de hoogleraar.

14:38 | In gesprek met Thierry Baudet zegt Rutte vanochtend om half 8 'via via' al informatie te hebben gekregen over zijn gespreksverslag waar andere Kamerleden dat pas om half 10 konden. Rutte wil niet zeggen wie zijn bron is. Baudet wil dat hier een punt van wordt gemaakt, maar laat het aan Jesse Klaver om dat in een formaliteit te gieten. Klaver zegt te willen schorsen en aan de verkenners te vragen wie wanneer contact heeft gehad met Rutte. Wilders noemt het corruptie en eist ook een schorsing. Er is nu brede steun voor het verzoek van Klaver. De Kamer wil unaniem weten of en wanneer er contact is geweest tussen de verkenners en Rutte waar zij nog geen weet van heeft.

14:25 | Het wordt heel lastig om nog een nieuw kabinet te formeren met Mark Rutte als premier, zegt politiek verslaggever Thomas van Groningen. 'Hoe moeten deze mensen straks samen vanuit de Trèvezaal het land besturen? Ik denk dat 'Hier scheiden onze wegen' de geschiedenisboeken ingaat. Veel mensen vermoeden een strategie van Rutte, maar gisteravond was de VVD er nog van overtuigd dat er echt niets over Omtzigt in Ruttes stukken te vinden zou zijn.'

14:17 | Sigrid Kaag neemt het woord. 'Ik sta hier met zwaar gemoed. Hier scheiden onze wegen, want het grootste goed is de individuele integriteit; voor je woorden kunnen staan. Heeft u nooit de film in uw hoofd afgespeeld of u het over personen heeft gehad. Met de schade die is opgetreden herken ik een patroon van vergeetachtigheid, amnesie, en hoe kunt u dan in de grootste crisis waar Nederland in gezeten heeft met goed gemoed nog uw positie kunt invullen.'

14:10 | 'We zijn voorgelogen', is de algehele teneur in de wandelgangen van het Binnenhof, zegt politiek verslaggever Thomas van Groningen. 'We weten dat er inmiddels een motie van wantrouwen is ingediend door Geert Wilders. Normaal doe je dat aan het eind van het debat, maar Wilders lijkt hiermee een statement te hebben willen maken. Maar Rutte staat er heel slecht op, als ik het even in voetbaltermen mag zeggen.'

Ook Azarkan vraagt wanneer de minister-president zich realiseerde dat hij gelogen had, waarop Rutte herhaalt dat hij niet gelogen heeft. Esther Ouwehand vindt dat Rutte geen goede uitvluchten meer heeft: 'Of je kent het verschil niet tussen een leugen en de waarheid, of je hebt een dermate slecht geheugen dat je je voor het land belangrijke dingen niet meer herinnert. Dan ben je ook af.'

14:03 | CDA-leider Wopke Hoekstra: 'Ik herken wat Rutte zojuist heeft gezegd over hoe ons gesprek is verlopen. Mijn vraag aan de heer Rutte is hoe het kan de drie hoofdrolspelers, Rutte, Ollongren en Jorritsma, zich de belangrijkste passage uit hun gesprek niet kunnen herinneren.' Hoekstra spreekt van een 'ongelofelijke puinhoop' in de eerste twee weken van het formatieproces.

13:55 | Het hele formatieproces is totaal de vernieling in gereden, zegt GroenLinks-leider Jesse Klaver. Hij wil ook weten waarom Mark Rutte de waarheid niet heeft gesproken. Rutte benadrukt nog een keer dat er 'niets spannends' is besproken over Pieter Omtzigt.

13:50 | PVV-leider Geert Wilders vindt dat demissionair premier en VVD-leider Mark Rutte moet opstappen en dat er nieuwe verkiezingen moeten komen. Dat zei hij bij de opening van het debat over de verkenningschaos. 'Rutte was het dus. Hij heeft keihard gelogen.' Wilders vraagt Rutte zelf op te stappen, maar kondigt ook al een motie van wantrouwen aan in het eerste deel van het debat.

13:46 | Premier Mark Rutte begint zijn betoog met excuses voor het feit dat hij aanvankelijk niets zag in een debat over de gefloopte eerste verkenningsfase. 'ik heb naar eer en geweten de pers te woord gestaan over wat ik wel en niet tegen de verkenners heb gezegd over de positie van Pieter Omtzigt. Ik heb me dat verkeerd herinnerd en dat betreur ik ten zeerste.' Lilian Marijnissen van de SP vraagt zich in een reactie af hoe Rutte denkt nog door te kunnen gaan als minister-president.

Volg hier alles live via de livestream van BNR

Updates

13:30 | Mark Rutte gaat eerst het woord voeren in de Tweede Kamer, voordat hij de pers te woord wil staan over wat hij wel en niet heeft gezegd over de positie van CDA-prominent Pieter Omtzigt.

12:30 | Oppositiepartijen SP en DENK zijn woest op VVD-leider Mark Rutte, die eerst nog zei dat hij het CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt niet heeft benoemd in zijn gesprek met de verkenners, terwijl dat nu wel het geval blijkt. 'Rutte heeft een groot probleem wat mij betreft', zegt SP-leider Lilian Marijnissen. 'Wij vonden al dat Rutte niet geloofwaardig leider kan zijn van dit land, en als je nou nog een week lang het land in zijn greep houdt door leugens te vertellen en eigenlijk er vandaag op moet terugkomen, dan ben je zéker niet meer geloofwaardig', zegt DENK-voorman Farid Azarkan.

11:45 | VVD-leider Mark Rutte heeft tijdens zijn gesprek met de oud-verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren geopperd om Pieter Omtzigt een ministerpost aan te bieden, mocht het CDA deelnemen aan een nieuw kabinet. Dat staat te lezen in de gespreksverslagen die donderdag zijn vrijgegeven. Rutte merkte ook op dat het 'erg ingewikkeld' wordt om zonder de christendemocraten tot een coalitie te komen.

10:30 | Het lijkt wel of de campagne ná de verkiezingen gewoon doorgaat, zegt Thom de Graaf in BNR's Big Five van het Marshallplan.

09:40 | Het hele formatieproces tot nu toe is slecht voor het aanzien van de politiek en het proces van de formatie. 'Een wolk van wantrouwen' hangt boven de verkenning, zegt oud-Tweede Kamervoorzitter Frans Weisglas. 'Ik had echt gehoopt dat dat gisteren in een debat van een paar uur opgehelderd zou kunnen worden.'

08:30 | Voordat er een debat wordt gehouden over de mislukte verkenning, moeten ook verslagen van de gesprekken tussen verkenners en fractievoorzitters openbaar worden gemaakt. Dat vindt een ruime meerderheid van de Tweede Kamer. Kamervoorzitter Khadija Arib zegt dat de documenten waar de fracties om hadden gevraagd niet op tijd zijn aangeleverd en het debat donderdag wordt gehouden.

06:30 | Column Jaap Jansen | Hoe een kabinetsformatie van start moet gaan, staat summier in het Reglement van Orde van de Tweede Kamer. Over de verkenningsfase, die nu zo gruwelijk misliep, staat helemaal niets op papier.

Woensdag 30 maart

19:40 | De gewraakte notitie van de verkenners waarin de naam van CDA'er Pieter Omtzigt werd genoemd was een belediging van 'de Nederlandse kiezer'. Dat zei het CDA-Kamerlid woensdag in de Tweede Kamer, waar hij is voor de beëdiging van het nieuwe parlement. Hij denkt dat er 'iets verborgen wordt gehouden'.

17:00 | Nederland heeft te maken met een verrotte bestuurscultuur, waar keihard mee afgerekend moet worden. Dat zegt SP-Kamerlid Renske Leijten, die samen met CDA-parlementariër Pieter Omtzigt optrok in de toeslagenaffaire. Ze doelt op de situatie die is ontstaan na het uitlekken van de 'positie Omtzigt, functie elders'-notitie.

Dinsdag 30 maart

16:30 | Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib liet zich dinsdag niet verleiden tot alleen sentimentele anekdotes bij het afscheid van de Tweede Kamerleden. De vertrekkers werden weliswaar warm toegesproken, maar Arib bediende zich ook van haar vertrouwde scherpe tong. Vandaag verlaten 69 Kamerleden de Tweede Kamer die niet zullen terugkeren.

08:00 | Zolang ex-verkenner Kajsa Ollongren geen coronaklachten krijgt, kan ze woensdag gewoon naar de Tweede Kamer komen voor het debat over de stukgelopen verkenning. Zelfs al is Ollongren positief getest, is dat mogelijk volgens Diederik Gommers, IC-arts en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care. Gommers zegt tegen BNR dat haar bezoek geen probleem hoeft te zijn. 'In het ziekenhuis zouden we een belangrijk iemand in deze situatie ook laten werken.'

Maandag 29 maart

15:00 | Oud-verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren hebben in een brief aan de Kamer hun excuses aangeboden aan de Tweede Kamer voor de inhoud van de omstreden verkenningsmemo, die te zien was in een ANP-foto. De tekst op de foto suggereert dat voor CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt wordt gekeken naar een nieuwe functie, buiten de Tweede Kamer.

Vrijdag 26 maart

23:00 | Het ligt voor de hand dat de gesprekken over de formatie na een debat in de Tweede Kamer verder gaan. Dat zegt verkenner Wouter Koolmees. Uit gesprekken en correspondentie blijkt dat veel mensen wel het debat met de aanvankelijke verkenners Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma willen afwachten.

14:00 | Newsroom Den Haag | We hebben een zoomvergadering, net als de ministerraad en de rest van Nederland. Op onze agenda staan als aandachtspunten de positie van Omtzigt (functie elders), en de onderhandelingsstijl van Hoekstra. Maar ook de regeerstijl van VVD-lijsttrekker Rutte, en de avondklok.

Donderdag 25 maart

19:10 | CDA-leider Wopke Hoekstra zegt dat het vertrouwen 'heel erg is geschaad' door de uitgelekte notitie van inmiddels oud-verkenner Kajsa Ollongren. 'Er rust een grote verantwoordelijkheid op de nieuwe verkenners om dat te herstellen.' Hij zegt dat hij meteen zijn ongenoegen over de gang van zaken heeft geuit naar de inmiddels gestopte verkenners.

18:00 | Het is niet de eerste keer dat er gevoelige informatie over de formatie uitlekt. Doorgaans moeten journalisten wel meer moeite doen om die informatie te bemachtigen. 'Het is een soort spel, want alle journalisten proberen ieder snippertje informatie te bemachtigen', zegt Peter Bootsma, onderzoeker naoorlogse politieke geschiedenis en gepromoveerd op formaties in Nederland.

17:55 | Leiders van de PvdD, SP, PvdA en PVV willen een debat over de aantekeningen die uitlekten, nadat ze onder de arm van oud-verkenner Kajsa Ollongren werden gefotografeerd. Inmiddels zijn Ollongren en medeverkenner Annemarie Jorritsma gestopt met hun taak. PvdA-leider Lilianne Ploumen schrijft op Twitter: 'Veel onbeantwoorde vragen en open eindjes in formatieproces door wat we vandaag gezien hebben. Ik wil volgende week eerst een debat, voordat we verder gaan.'

16:45 | Ayfer Koç, de echtgenote van CDA-Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt, heeft op Twitter fel gereageerd op een deel van de uitgelekte aantekeningen van oud-verkenner Kajsa Ollongren waarin werd gesproken over een 'functie elders' voor Omtzigt. Er is op dit moment veel te doen om de zogenaamde 'fluistercampagne' tegen CDA-politicus Pieter Omtzigt. Hij lijkt nu steun te krijgen van een stevig deel van de CDA-achterban.

16:30 | Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) worden de nieuwe verkenners. Dat melden ingewijden. Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma stopten eerder vandaag als verkenner voor de formatie van een nieuw kabinet.

11:30 | De aantekeningen die verkenner Kajsa Ollongren had voorbereid voor de verkenningsgesprekken met VVD-leider Mark Rutte en D66-leider Sigrid Kaag, zijn donderdagochtend zichtbaar vastgelegd door een ANP-fotograaf. Daarin wordt onder meer gerept over een 'functie elders' voor CDA'er Pieter Omtzigt en een mogelijke kabinetspositie voor CDA-leider Wopke Hoekstra. Ook houden de 'linkse partijen elkaar niet echt vast'.

10:00 | Demissionair minister-president Mark Rutte blijkt niet besmet met het coronavirus. Dat laat een woordvoerder weten. Rutte onderging net als veel andere bewindslieden een test nadat staatssecretaris Mona Keijzer (Economische Zaken) eerder deze week positief was getest. Verkenner Annemarie Jorritsma gaat niet in quarantaine, meldt ze, maar ze laat zich over vijf dagen wel laten testen.

Woensdag 24 maart

22:00 | De Nationale Politie komt structureel tientallen miljoenen euro's tekort om alle taken te kunnen uitvoeren. Dat blijkt uit intern onderzoek van PwC in opdracht van de Nationale Politie, dat BNR heeft ingezien. In het slechtste geval gaat het om een jaarlijks tekort van meer dan 200 miljoen euro.

Dinsdag 23 maart

17:00 | Partijen geven nog geen duidelijkheid over welke coalitie straks de nieuwe regering gaat vormen. Verkenners Jorritsma en Ollongren voeren vandaag gesprekken met de kleinere partijen. Politiek verslaggever Thomas van Groningen staat buiten op het Binnenhof in Den Haag voor de deur waar die gesprekken plaatsvinden en geeft ons eerste indrukken.

13:00 | De onderhandelingen over een nieuw kabinet moeten eerst met grotere partijen gevoerd worden en niet met de ChristenUnie. Dat zei partijleider Gert-Jan Segers na afloop van zijn gesprek met verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren. Hij zegt dat het niet voor de hand ligt om nu te spreken over een voortzetting van het huidige kabinet met VVD, D66, CDA en de ChristenUnie.

10:00 | Het nieuwe kabinet dreigt het Nationaal Groeifonds van 20 miljard euro voor een groot deel zelf te verslinden. Economen waarschuwen in het FD dat het in de heftigheid van de formatie-onderhandelingen de nationale geld-grabbelton wordt. 'Het wordt een grabbelton voor politieke hobby's', waarschuwt oud-minister van Financiën Onno Ruding.

Updates verkiezingen

16:10 | De verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren praten vanmiddag met Eerste Kamervoorzitter Bruijn. Jorritsma en Ollongren werden gisteren door de Tweede Kamer aangewezen als verkenner. Ze moeten uitzoeken welke coalitie de meeste kans maakt. Ze beginnen maandag met gesprekken met de fractievoorzitters.

14:50 | Europese leiders hebben premier Mark Rutte gefeliciteerd met zijn verkiezingsoverwinning. De Oostenrijkse bondskanselier Sebastian Kurz deed dat vrijdag via Twitter. "Beste premier Mark Rutte, mijn oprechte felicitaties nu u wederom de verkiezingen heeft gewonnen in Nederland", schreef de christendemocraat in het Engels. 'Ik kijk ernaar uit nauw met u te blijven samenwerken.'

14:00 | De twee verkenners die zich gaan buigen over de verschillende coalitiemogelijkheden, VVD'er Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren van D66, gaan maandag aan de slag. De partijen slijpen alvast de messen, vertelt politiek verslaggever Thomas van Groningen. De verkenners gaan maandag met de fractieleiders van de 17 betrokken partijen in gesprek. Intern zijn er in de partijen allerlei discussies losgebarsten.

12:20 | De jongerenorganisatie van GroenLinks, DWARS, heeft keihard uitgehaald naar de eigen moederpartij. DWARS wijt de teleurstellende verkiezingsuitslag aan het gebrek aan een sterk verhaal. DWARS zaagt bovendien aan de poten van de stoel van partijleider Jesse Klaver. Klaver en GroenLinks zouden te veel zijn gaan dansen naar de pijpen van de grote partijen om mee te kunnen gaan regeren.

07:00 | Een kleine meerderheid van de ondernemers hoopt dat er geen tweede kabinet komt van VVD, D66, CDA en ChristenUnie. Dat blijkt uit een mini-enquête die BNR heeft laten uitvoeren onder de achterban van Ondernemend Nederland. Van de respondenten ziet 53 procent de huidige demissionaire coalitie liever niet terugkeren, 47 procent vindt het wel prima zo.

Donderdag 18 maart

18:50 | Bij D66 hebben zich binnen een dag meer dan duizend nieuwe leden aangemeld, na de grote winst tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van woensdag. Volgens de partij is het de snelste ledengroei in haar geschiedenis. Inmiddels is het ledenaantal van D66 de 30.000 gepasseerd. Het oude record van de partij was 28.800, aldus een woordvoerder donderdag.

18:20 | Rotterdam is als laatste grote stad klaar met tellen van de stemmen die zijn uitgebracht voor de Tweede Kamerverkiezingen. D66 is de grootste partij in de gemeente Rotterdam. De partij haalt 16,7 procent van de stemmen. Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2017 was de VVD de grootste partij in de stad. Nu staat de partij op de tweede plaats met 15,5 procent. De PVV is in de stad de derde grootste partij geworden.

De opkomst is 68,7 procent, vorige keer was dat 72,3 procent.

Rotterdam komt als laatste van de vier grote steden met de uitslag, omdat er te weinig stemmentellers waren. Sommige tellers kwamen niet opdagen, anderen hadden klachten en mochten vanwege de coronaregels niet komen.

17:50 | Op Sint Eustatius heeft nieuwkomer Ubuntu Connected Front (UCF) de helft van de stemmen behaald (50,5 procent). Daarmee stoot de nieuwe partij het CDA van de troon, die vier jaar geleden nog 78,2 procent van de stemmen binnensleepte. De christendemocraten staan nu op de tweede plaats met 32,3 procent van de stemmen.

17:35 | Verkenners Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) denken maandag te kunnen beginnen met verkennende gesprekken voor een nieuw kabinet. Dat zei Kajsa Ollongren donderdag na een eerste gesprek dat zij en Jorritsma hadden met Kamervoorzitter Khadija Arib.

17:30 | Wopke Hoekstra zou de komende jaren in de Kamer moeten gaan zitten wil hij met succes weer voor het lijsttrekkerschap gaan. Dit zegt oud-CDA-campagneleider Jack de Vries. 'Als je voor het lijsttrekkerschap wil gaan, is dat een route van bewezen succes.'

16:20 | JA21, de partij van lijsttrekker Joost Eerdmans, staat ervoor open om deel te nemen aan een kabinet met VVD, D66 en CDA. Dat zei hij bij aankomst vandaag bij de Tweede Kamer. Eerdmans vraagt zich af of het lukt, maar 'we willen er graag over praten'. Zijn partij komt volgens de prognoses met 4 zetels de Kamer in.

16:15 | Op Bonaire is het CDA de grootste partij geworden bij de Tweede Kamerverkiezingen. Vier jaar geleden ging D66 nog aan kop op het eiland. Bonaire is de eerste van de drie bijzondere gemeenten die de eindstand heeft doorgeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP.

Het CDA krijgt 28,6 procent van de stemmen, D66 volgt op afstand met 14,3 procent. In 2017 was het omgekeerde het geval. Toen haalde D66 28 procent van de stemmen en het CDA 15,9 procent.

15:45 | Lijsttrekker Thierry Baudet van Forum voor Democratie 'vreest' dat het hem met deze uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen niet gaat lukken om de coronamaatregelen vanaf vandaag af te schaffen. 'De optie voor de kiezer was er om ons zó groot te maken dat we ze vandaag konden afschaffen, maar zo groot zijn we niet geworden', zei Baudet bij aankomst in de Tweede Kamer.

15:15 | De BoerBurgerBeweging liet meteen van zich horen in Den Haag vandaag, na een historische winst van één zetel voor de nieuwe partij. Lijsttrekker Caroline van der Plas kwam aan bij het Tweede Kamergebouw in een trekker. 'Dit ga ik niet iedere dag doen, maar misschien komt het nog wel een keertje voor.'

15:00 | Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) zijn door de lijsttrekkers aangewezen als verkenner. Dat maakte voorzitter Khadija Arib van de Tweede Kamer bekend na overleg met de lijsttrekkers. De verkenners moeten uitzoeken welke coalitie de meeste kans maakt.

14:25 | Voorzitter Khadija Arib spreekt donderdag met lijsttrekkers die zijn gekozen in de Tweede Kamer. Na afloop maakt Arib vermoedelijk bekend dat er twee verkenners komen, een van de VVD en een van D66. Zij gaan na welke mogelijkheden er zijn voor een nieuwe coalitie.

De verkenners spreken met alle lijsttrekkers. Veel partijen hebben al aangegeven dat het initiatief moet liggen bij de VVD en D66. Die worden volgens de prognoses de twee grootste partijen. De VVD van Mark Rutte komt op 35 zetels en D66 van Sigrid Kaag gaat van 19 naar 24 zetels.

14:10 | Demissionair minister van Financiën en CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra noemt de verkiezingsuitslag teleurstellend. 'Er had meer ingezeten, maar de kiezer heeft beslist', zegt Hoekstra tegen politiek verslaggever Sophie van Leeuwen.

14:00 | Ankie Broekers-Knol, demissionair staatssecretaris Veiligheid en Justitie voor de VVD, denkt dat Mark Rutte Sigrid Kaag de ruimte zal geven nu ze als één van de winnaars met hem om tafel gaat. 'Hij is bereid om iemand de ruimte te geven. Tot op zekere hoogte natuurlijk. Laten we even realistisch blijven', zegt ze in BNR's Big Five van de Kamervoorzitters.

12:00 | Vanuit Studio Den Haag geeft politiek verslaggever Thomas van Groningen het laatste nieuws over de verkiezingsuitslagen

11:30 | D66-leider Sigrid Kaag wil donderdagochtend nog niet speculeren over eventuele coalitiepartners. Andere partijen vinden dat VVD en D66 de leiding moeten nemen in de formatie, maar daar vindt Kaag het te vroeg voor. Over samenwerking gaat de D66-lijsttrekker voorlopig nog niets zeggen. De thema's waar een nieuw kabinet zich mee bezig moet gaan houden 'ontstijgen eigenlijk partijkleur'. Ze wil nu 'gesprekken gaan voeren op basis van de inhoud. Eerst het wat en hoe en dan met wie'.

10:30 | Het nieuwe kabinet moet zo snel mogelijk aan de slag met het economisch herstel van ons land. De formatie duurt waarschijnlijk nog weken en intussen staat een deel van het mkb op omvallen, zegt Hans Biesheuvel, voorzitter van Ondernemend Nederland. 'We hebben de ergste krimp in honderd jaar achter de rug, dus we moeten eerst herstellen voordat we kunnen groeien.'

10:00 | De dag na de verkiezingen verkeert Den Haag al direct in formatiesferen. Tijdens de campagnes en debatten werden al de eerste contouren van de formatie zichtbaar. Maar formeren is meer dan alleen optellen tot 76, zegt Herman Tjeenk Willink, in het verleden betrokken bij meerdere formaties. 'Ik zou eerst willen weten of je het eens kunt worden over de onderliggende problemen, met feiten onderbouwd.'

09:40 | Nu de huidige - demissionaire - coalitie de meerderheid behoudt, zou een informateur zomaar eens eerst kunnen onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om op vier jaar ingeslagen weg door te gaan, zegt Ernst van Splunter, communicatiedeskundige en oud-Kamerlid voor de VVD in BNR De Ochtendspits.

09:10 | BIJ1 van Sylvana Simons krijgt toch een zetel in de Tweede Kamer, blijkt uit een nieuwe voorlopige prognose van de verkiezingsdienst van het ANP, die is gebaseerd op ruim 88 procent van de stemmen. Daarmee komen in de nieuwe Kamer zeventien partijen. De zetel voor BIJ1 gaat ten koste van de VVD. De partij van Mark Rutte behaalt 35 zetels, een winst van 2, en wordt de grootste partij.

08:20 | Thierry Baudet was woensdagavond te moe om op de verwachte verkiezingsuitslag te reageren, zegt Forum voor Democratie-kandidaat Hans Smolders. De exitpolls voorspelden een klinkende overwinning voor de rechtse partij, die van twee naar acht zetels zou groeien, maar partijleider Baudet was nergens te vinden. 'Thierry Baudet was gewoon dood- en doodop', zegt Smolders in Goedemorgen Nederland. Smolders gaf in het televisieprogramma aan dat FvD geen grote bijeenkomst heeft gehouden op verkiezingsavond.

08:00 | In de meeste gemeenten blijft de PvdA redelijk op haar plek. In de ene plaats wint de partij iets, in de andere partij gaat wat steun verloren. In Maastricht, geboortestad van lijsttrekker Lilianne Ploumen, boekte de partij wel een flinke vooruitgang. Vier jaar geleden was de PvdA de zevende partij in de Limburgse hoofdstad, met 5,3 procent van de stemmen. Nu is de PvdA er de vierde partij met 9,7 procent.

06:40 | Column Jaap Jansen | Volgens de Dikke Van Dale is een ‘gamechanger’ een gebeurtenis waardoor de situatie totaal verandert. Een van de bekendste gamechangers uit de recente politieke geschiedenis is die van 2012, toen de steeds goed scorende SP van Emile Roemer in de laatste weken voor de verkiezingen plots haar plaats moest afstaan aan de PvdA van Diederik Samsom.

06:30 | De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen leidt niet automatisch tot een bepaalde coalitie. Twee huidige coalitiepartijen werden de grote winnaar, maar de positie van het CDA lijkt niet erg stevig. Het formatie-steekspel kan beginnen, zegt politiek verslaggever Thomas van Groningen.

De zetelverdeling op basis van de meest recente poll:

Woensdag 17 maart

23:50 | Europa-correspondent Stefan de Vries houdt in de gaten hoe omringende landen naar de verkiezingen kijken. 'The Guardian legt de nadruk op het feit dat het een saaie campagne was, onder uitzonderlijke omstandigheden. El Pais valt het op dat links volkomen is weggevaagd. En Le Monde noemt Mark Rutte weer Teflon Mark, dat is we de nieuwe bijnaam van Rutte in Europa. De 'botte hork' maakt waarschijnlijk plaats voor een D66-minister van Financiën. D66 zal een grotere pro-Europakoers gaan varen, nu ook in Europa.'

23:45 | Ook Lilianne Ploumen had op meer gerekend, maar ze benadrukt dat ze de komende jaren blijft knokken voor de mensen die nu op de PvdA gestemd hebben. 'Felicitaties voor de winnaars, VVD en D66. We gaan aan de slag voor de mensen die op ons gestemd hebben en we gaan er alles aan doen om Nederland eerlijker en rechtvaardiger te maken.'

23:30 | Een pijnlijk verlies, zegt Jesse Klaver. 'Ik heb met veertien collega's met hart en ziel samengewerkt en een deel daarvan komt niet terug.' Kaag heeft een fantastische prestatie geleverd, onderschrijft ook de GroenLinks-leider. 'Maar u snapt dat ik nu nog geen antwoord heb op het hoe en wat nu verder. Iedere partij moet bereid zijn om zijn verantwoordelijk te nemen, maar het initiatief ligt nu echt bij D66 en VVD. Ik geloof dat ik er deze campagne geen geheim van heb gemaakt dat ik linkse en progressieve samenwerking enorm belangrijk vind.'

23:20 | 'Formidabel, we zijn ontzettend trots', zegt Joost Eerdmans van JA21. 'We zijn drie maanden geleden opgericht en nu hebben we een voet tussen de deur. Het is een groeimodel. We hebben nu recht van spreken en misschien kunnen we een deel van het beleid bijsturen. Ik moet het nog een beetje laten neerdalen, wat ons betreft is dit een topscore. We zijn nu met drie mensen en dat zijn niet de minsten.'

Je kunt nu mensen laten zien waar ze voor gekozen hebben. 'We zijn de één na grootste fractie in de Eerste Kamer. Het kabinet moet gecontroleerd worden. Ik zie morgen Mark Rutte, als er een verkenner wordt voorgesteld. Ik moet eerst even de echte uitslag zien, dan zien we voor deze avond genoeg. En dan morgenochtend verder.'

23:10 | SP-leider Lilian Marijnissen is teleurgesteld over de verkiezingsuitslag, maar is optimistisch voor de toekomst. Het is opnieuw een nederlaag voor Marijnissen die sinds 2017 leiding geeft aan de partij. Maar aan opstappen denkt ze niet. De partij verliest volgens de exitpoll zes zetels en komt daarmee uit op acht zetels. Marijnissen had op 'meer gehoopt en verwacht'. Volgens haar zijn SP-thema's als zorg en de toeslagenaffaire minder in beeld gekomen door de coronacrisis.

22:45 | Het is een enorm blijk van vertrouwen, de ambitie en de waarde van D66, zegt Sigrid Kaag tegen verslaggever Martijn de Rijk. Het bevestigt ook dat mensen goed met elkaar om willen gaan. Dat moeten wij realiseren. We hebben vertrouwen gekregen op basis van onze inhoud en daar moeten we heel zorgvuldig mee omgaan.' Over de formatie wil Kaag nog niet veel kwijt. 'Daar moeten we het in alle rust over hebben. Als je werkt vanuit inhoudelijke doelstellingen op onderwijs, klimaat, economie en rechtsstaat, kun je daar een aantal partijen echt bij vinden.'

De zetelverdeling grafisch weergegeven:

22:40 | 'Een teleurstellende uitslag', zegt CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra. 'Ik wil iedereen die zijn vertrouwen in ons heeft uitgesproken van harte danken. We bevinden ons als land nog in een hele lastige situatie en het is in eerste instantie aan de VVD en D66 om daar verantwoordelijkheid in te nemen.'

Buitengewone prestatie

22:30 | Sigrid Kaag spreekt een zeer beperkte achterban toe. 'Deze buitengewone prestatie is van jullie en Hans van Mierlo zou hebben gezegd: het is een krankzinnig avontuur. Ik bedank onze kiezers en iedereen die ons het vertrouwen hebben gegeven. De kiezers hebben ook het vertrouwen gegeven aan Mark Rutte, die ik feliciteer met zijn vierde verkiezingsoverwinning. De afgelopen maanden bekroop me het idee dat Ik heb altijd het idee gehad dat Nederlanders niet extreem zijn maar gematigd. Ik zie het vertrouwen dat wij als D66 hebben gekregen als een bevestiging, dat wij onze invloed hebben gebruikt.'

22:15 | VVD zou volgens de laatste tussenstand op 36 komen, PVV 17, CDA 14, D66 op 27. Verder blijft alles hetzelfde, alleen de Partij voor de Dieren levert er nog eentje in en blijft alsnog op 5 en Forum voor Democratie gaat naar 8, Volt naar 2.

22:15 | Grote felicitaties voor Sigrid Kaag van Corinne Ellemeet, de nummer twee op de lijst van GroenLinks. 'We zijn blij dat de tweede partij van Nederland ook een progressieve partij is en we zijn blij dat ook een andere groene partij op deze manier zo'n voet aan de grond krijgt. Ook met deze acht zetels gaan we er alles aan doen om de groene ambities hoog op de agenda te zetten.'

22:10 | Voor Bij1 is de eerste zetel het belangrijkst, dus so far so good, zegt lijsttrekker Sylvana Simons. 'Er komt er vast één van GroenLinks. Uit onze eigen onderzoeken blijkt dat we het goed doen bij partijen als SP, GroenLinks, Denk en D66, dus ik denk dat we de zetel hebben te danken aan een combinatie van partijen. Ik vind het nogal wonderlijk dat in een tijd dat ondernemers moeite hebben om te overleven en er op alle domeinen problemen zijn het neo-liberale gedachtegoed zo beloond wordt.'

21:50 | Laurens Dassen van volt ziet niet meteen dat hij kan meedoen aan een coalitie. 'Ik ben wel heel trots dat al het harde werk van alle vrijwilligers in de afgelopen maanden zich lijkt te vertalen in de eerste zetels. Maar ik denk dat we vanavond eerst moeten kijken wat de defintieve uitslag wordt. Ik denk niet dat de verwachting is dat Volt vervolgens mee zal regeren. Voor ons is het heel belangrijk om de punten die we belangrijk vinden op de agenda krijgen.'

Daar wil Dassen alles voor in het werk stellen, maar uitsluiten doet hij niets. 'Ik denk niet dat dit het moment is om daarover te speculeren. Ik ben heel blij dat het erop lijkt dat we twee zetels gaan halen. Dat is ook echt een boost voor de Volt-organisatie in heel Europa. Volgende maand doen we mee in Bulgarije en aan het eind van het jaar ook in Duitsland. Ik denk dat we de hele Europese samenwerking een flinke boost kunnen geven.'

21:40 | 'Hadden we toch niet iets meer aandacht aan Sigrid Kaag moeten besteden?', is een vraag die nu al opsteekt onder parlementaire volgers, zegt André Krouwel van Kieskompas. 'D66 is helemaal onder onze radar heen gegaan, dit hebben we niet zien aankomen. Het centrum heeft flink gewonnen op links en rechts. De polarisatie zit in het feit dat de twee anti-Europa-partijen en de twee grote pro-Europa-partijen gewonnen hebben. Maar de vraag is uiteindelijk welke partij de prijs moet gaan betalen voor de coronacrisis.'

21:30 | Complimenten voor Sigrid Kaag, maar ook voor Volt en toch ook Mark Rutte. De echte vechtersbazen worden toch beloond, zegt campagnestrateeg Jan Driessen, inclusief Forum voor Democratie. 'De huidige coalitie kan gewoon door. Links is nog meer afgestraft dan het CDA, dus een links kabinet geeft een heel versplinterd beeld. Volt kan eventueel aansluiten, dan heb je toch een modernisering en D66 zal dat ook willen.'

21:15 | Bij de allereerste exitpoll kreeg de VVD 35 zetels. De PVV gaat naaar 17 en D66 naar 27 zetels. Ipsos heeft alle stemmen tot half negen meegenomen en ook de briefstemmen moeten er nog aan worden toegevoegd. Onbekend zijn nog de briefstemmen. De opkomst is gestegen naar 82,6 procent.

21:05 | De VVD van minister-president Mark Rutte blijft de grootste partij met 35 zetels. D66 met leider Sigrid Kaag is met 27 zetels de nummer twee. In de Tweede Kamer lijken er vier nieuwe partijen bij te komen. Volgens de exitpoll die Ipsos voor de NOS deed, krijgt het CDA 14 zetels, de PvdA 9, GroenLinks 8, SP 8, CU 4, Fvd7. Verder krijgt de pro-Europese partij Volt 4 zetels, het rechtse JA21 3, Bij1 van Sylvana Simons 1, en de BoerBurgerBeweging 1.

20:30 | Ongeveer 74 procent van de kiezers had om 19.45 uur zijn stem uitgebracht voor de Tweede Kamerverkiezingen. Dat meldt onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS. Van alle stemmers heeft zo'n 55 procent zijn of haar stem woensdag uitgebracht.

19:55 | Enkele stembureaus in Amsterdam hebben woensdag op verschillende tijdstippen zonder stembiljetten gezeten. Zo staat er rond 19.00 uur een lange rij buiten bij de KWF-stemlocatie aan de Delflandlaan, waar mensen wachten tot de biljetten weer zijn aangevuld.

19:30 | Heb jij vragen over de verkiezingen, wat een exit-poll is en hoe formeren verloopt? Stel ze via Instagram!

Volg vanaf 20u ook onze extra verkiezingsuitzending. Donatello Piras is er in ieder geval klaar voor!

19:20 | Het electoraat 'op links' was tot het laatste moment nog veel weifelender dan de gemiddelde rechtse kiezer. Strategisch stemmen is voor veel mensen een serieuze optie, maar ja: wat is dán de juiste keuze? Dat hangt ook af van de afweging die andere mensen met dezelfde opties maken, zegt André Krouwel, politicoloog aan de Vrije Universiteit van Amsterdam én bedenker van het Kieskompas. En zo wordt het wel heel ingewikkeld.

18:30 | Ruim de helft van kiezers had om 17.45 uur zijn stem uitgebracht voor de Tweede Kamerverkiezingen. Dat meldt onderzoekbureau Ipsos in opdracht van de NOS. In totaal schat Ipsos de totale opkomst op 57 procent. In de cijfers heeft Ipsos de uitkomst van maandag en dinsdag en de briefstemmers meegenomen. De opkomst van maandag en dinsdag is door Ipsos geraamd op 12 procent.

17:40 | Wél een kiesdrempel, maar niét zo'n robuuste als in Duitsland. Dat bepleit Hansko Broeksteeg, universitair hoofddocent staatsrecht aan de Radboud Universiteit, in BNR In de Middag. Een kiesdrempel van drie zetels, daarmee zou je een goede mix krijgen van een stabiele Tweede Kamer én kansen voor nieuwe bewegingen, vindt hij.

16:16 | De totale opkomst van de Tweede Kamerverkiezingen was om 15.45 uur gestegen naar 49 procent. Dat meldt onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS. Ipsos heeft de opkomst van maandag, dinsdag, woensdag en de briefstemmers bij elkaar opgeteld. Woensdag heeft tot 15.30 uur in totaal 30 procent van de kiesgerechtigden gestemd.

15:55 | Vanaf 16u hoor je bij BNR de reguliere uitzending van In de Middag, met Meindert Schut en Nina van den Dungen. Vanaf 20u hoor je alles rond de Tweede Kamerverkiezingen, van prognoses tot uitslagen en van geruchten tot keiharde feiten , in de extra verkiezingsuitzending met Donatello Piras en Roos Abelman.

14:50 | De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft de website opkomstenuitslag.nl uit de lucht gehaald. Gebruikers van het forum van techsite Tweakers ontdekte in de broncode van de site de stemuitslagen van vier steden. Naast opkomstcijfers waren zo ook al uitslagen per partij openbaar. Tweakers denkt niet dat het om de gegevens van alle stembureaus in de steden Groningen, Nijmegen, Eindhoven en Den Haag gaat.

13:30 | Thierry Baudet deelt op zijn Twitter-pagina een exitpoll van de humoristische pagina 'De Derde Kamer'. De exitpoll is niet echt.

12:50 | Bij veel stembureaus door het hele land is het druk. Mensen staan onder meer in Almere, op het Binnenhof en in Amsterdam in de rij, die dit keer door coronaregels langer is dan bij andere verkiezingen. Vooral bijzondere locaties zijn in trek, zoals musea, waar stemmers nieuwsgierig meteen een kort kijkje nemen. Ook op treinstations wordt veel gestemd.

12:30 | Ook de Eerste Kamer worstelt al een jaar met de balans tussen digitaal werken en fysieke bijeenkomsten. Het heeft al tot de nodige discussies geleid, maar in hoeverre het werk ook na de coronacrisis digitaal blijft is nog absoluut niet duidelijk, zegt Eerste Kamervoorzitter Jan Anthonie Bruijn in BNR's Big Five van de Kamervoorzitters.

12:15 | Demissionair minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge gaat in thuisquarantaine omdat hij mogelijk in contact is geweest met iemand met corona. Hij heeft geen klachten, schrijft hij op Twitter. 'Zojuist kreeg ik een melding van CoronaMelder dat ik mogelijk in contact ben geweest met iemand die recent positief is getest', aldus de minister. 'Gelukkig heb ik geen klachten. Ik ga in quarantaine en werk door vanuit huis. Zaterdag zal ik een test doen (of eerder als ik toch klachten krijg).'

11:40 | Haags verslaggever Thomas van Groningen vond in Tilburg een wel erg populair stembureau.

11:18 | De totale opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen was tot woensdagochtend 10.30 uur zo'n 30 procent. Dat meldt onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS. Het onderzoeksbureau heeft de opkomst van maandag, dinsdag, woensdagochtend en de briefstemmers bij elkaar opgeteld.

10:45 | Ondertussen hebben al heel wat lijsttrekkers van de grotere partijen hun stem uitgebracht. Waaronder: Sigrid Kaag (D66), Lilian Marijnissen (SP), Lilianne Ploumen (PvdA), Thierry Baudet (FvD), Sylvana Simons (Bij1), Wopke Hoekstra (CDA), Geert Wilders (PVV), Mark Rutte (VVD), Jesse Klaver (GroenLinks), Farid Azarkan (DENK), Gert-Jan Segers (CU).

09:00 | Het is tijdens de campagne best veel gegaan over het acute herstel na de coronacrisis. Als het gaat om andere problemen zoals de stikstofcrisis dan is er niet genoeg aandacht voor. Dat zegt Ingrid Thijssen, de voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW. 'Dat is absoluut betreurenswaardig.'

08:05 | De verwachting is dat ondanks de coronabeperkingen bijna evenveel Nederlanders gaan stemmen als vier jaar geleden. Van de ondervraagden in een peiling van I&O Research begin maart gaf 79 procent van de ondervraagden aan zeker naar de stembus te gaan, 13 procent wil waarschijnlijk gaan stemmen. Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen in 2017 bracht bijna 82 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uit, zo blijkt uit cijfers van de Kiesraad. Het was daarmee de hoogste opkomst sinds 1986.

08:00 | Het Ochtendnieuws van vandaag: laatste lijsttrekkersdebat, liveblog verkiezingen en Bernard Hammelburg over de kiesdrempel.

07:30 | Na twee stemdagen waarin vooral kwetsbaren en risicogroepen de mogelijkheid hadden om te stemmen, kan woensdag iedere kiesgerechtigde naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. Alle stembureaus in Nederland zijn sinds 07.30 uur geopend. Daarmee is de derde dag dat Nederland naar de stembus kan begonnen. De meeste stembureau's zijn geopend om 07.30 uur open en sluiten om 21.00 uur.

Volg de Tweede Kamerverkiezingen 2021 bij BNR. Gedurende de dag het laatste nieuws en de beste analyses en vanaf 20:00 uur de Extra Verkiezingsuitzending.

06:40 | De stembussen zijn open, maar wat opvalt in de verkiezingsprogramma’s is dat ze vol staan met extra uitgaven die gefinancierd worden door vermogen en winst zwaarder te belasten. Voorzitter van Ondernemend Nederland Hans Biesheuvel benadrukt dat de volgende regering Nederland wel degelijk uit de coronacrisis moet investeren, maar daarvoor lasten voor ondernemers niet moet verzwaren. 'Om nu met lastenverzwaringen voor bedrijven te komen vind ik idioot en onverantwoord.'

Dinsdag 16 maart

16:20 | Briefstemmen is net als een IKEA-meubel, zegt minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken tegen BNR. Er zit wel een handleiding bij, maar veel mensen beginnen al met klussen zonder die te lezen. Vandaag paste Ollongren de procedure aan, want bij 5 tot 10 procent van de briefstemmen ging het mis, aldus de Kiesraad.

14:20 | De regels voor het tellen van briefstemmen worden aangepast. Omdat er anders teveel ongeldige stemmen zijn. Er is een plan voor een een nationaal techbedrijf voor het beheer van medische gegevens. En Europese baggerbedrijven willen dat hun Chinese concurrenten hier geweerd worden.

13:00 | Minister Kajsa Ollongren heeft de procedure voor het tellen van briefstemmen aangepast na zorgen over de problemen met poststemmen. Gisteren kwam naar buiten dat bij verschillende gemeenten opvallend veel stemmen niet op de juiste manier zijn uitgebracht. Op advies van de Raad van State worden de regels voor de briefstemmen nu versoepeld.

11:00 | Spijt van veertien jaar in de Haagse kaasstolp heeft Alexander Pechtold geen moment. Maar aan de andere kant: als hij zo eens terugkijkt naar 'al dat circus', is hij toch blij dat een ander het nu doet. Dat zegt voormalig D66-leider in de BNR Ochtendspits.

Maandag 15 maart

23:00 | De grote vraag die op dit moment boven de markt hangt is wie uiteindelijk al het geld terugbetaalt waarmee nu het 'schip drijvend wordt gehouden'. Er is nog te veel onduidelijk rond de financiering van het herstelplan. Daarom zou het goed zijn om daar zo snel mogelijk over te debatteren in de Tweede Kamer, zegt oud-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet (PvdA) in BNR's Big Five.

17:30 | De gigantische schuld die we als gevolg van de coronacrisis moeten afbetalen blijven behoorlijk onderbelicht in de verkiezingscampagne voor de Tweede Kamerverkiezingen. Alle partijen doen in feite of dat allemaal maar goed komt, maar dat is volgens PvdA-mastodont Jacques Wallage te makkelijk gedacht, zegt hij in de BNR Ochtendspits.

12:40 | Voor het eerst in de geschiedenis kan er drie dagen worden gestemd. Dat kan op verschillende plaatsen in het land coronaproof in zogenaamde drive thru-stemlokaties. BNR's Jigal Krant was vanochtend bij de opening van het drive-thru-stembureau in Spijkenisse.

10:00 | Roderik van Grieken, oprichter en directeur van het Nederlands Debat Instituut, en André Krouwel, politicoloog en bedenker van het Kieskompas, laten op de eerste ochtend van de verkiezingen - een constructie die nog wat onwennig klinkt - hun licht schijnen over onder meer het Jeugdjournaaldebat van gisteren, waarin we de lijsttrekkers van de verschillende partijen eens van een andere kant zagen.

07:00 | Bij Forum voor Democratie zijn geen signalen binnengekomen dat er grootschalig is gefraudeerd bij het stemmen per brief. Toch houdt partijleider Thierry Baudet twijfels of het allemaal wel eerlijk verloopt. Dat zegt hij in een verhit gesprek met BNR. Volgens opiniepeiler Maurice de Hond heeft 10 procent van de verwachte opkomst bij de verkiezingen al gestemd per brief.