Volgens Van der Laan is het tijd voor een nieuwe bestuurscultuur in de Nederlandse politiek. 'Niet alleen op het gebied van politieke integriteit is er ruimte voor verbetering, maar ook moeten klokkenluiders beter worden beschermd. Of beter nog: deze zouden er helemaal niet moeten zijn, omdat meldingen van misstanden serieus worden genomen. Als er was geluisterd naar de klokkenluiders op het ministerie van Financiën en bij de Belastingdienst had de hele toeslagenaffaire tien jaar korter kunnen duren.'
Lees terug | 'Afstemming bescherming klokkenluiders cruciaal'
Maar wat houdt die nieuwe bestuurscultuur dan in? Deze moet worden gekenmerkt door transparantie, aldus de directeur en oud-fractievoorzitter. 'Als ministers afspraken hebben met lobbyisten, moeten de Tweede Kamer en burgers dit weten. Het moet duidelijk zijn hoe beleid tot stand komt. Onderzoeksjournalisten en ngo's moeten daarom toegang krijgen tot documenten, om zo misstanden aan de kaak te kunnen stellen. Zij zijn heel hard nodig, omdat het Openbaar Ministerie soms pas aan de slag kan nadat onderzoeksjournalisten iets hebben gerapporteerd.'
De roep om transparantie betekent niet dat alles maar openbaar moet worden gemaakt. 'Als je alles hebt, zie je door de bomen het bos niet meer. Het gaat erom dat je toegang hebt tot de relevante informatie en daarom moet constant worden gewikt en gewogen over wat er openbaar moet zijn en wat niet. Er moeten mogelijkheden blijven bestaan om bepaalde zaken vertrouwelijk te bespreken.'
Luister terug| Tweede Kamer ruimer geïnformeerd
Om de nieuwe bestuurscultuur tot stand te brengen, zou de Tweede Kamer meer ondersteuning moeten krijgen, vindt Van der Laan. 'Zeker als je het vergelijkt met congresleden in de Verenigde Staten krijgen Tweede Kamerleden nauwelijks ondersteuning om hun taken uit te kunnen voeren. We zouden het misschien wel op Amerikaanse wijze moeten aanpakken. Elk congreslid heeft dertig medewerkers in Washington D.C. en dertig in het kiesdistrict.'
Als oud-Kamerlid en fractievoorzitter weet Van der Laan al te goed dat Tweede Kamerleden nauwelijks toekomen aan het lezen van de honderden e-mails die ze ontvangen. Volgens haar verdient elke e-mail een persoonlijk antwoord van het betreffende Kamerlid. 'Zoiets is heel belangrijk voor het vertrouwen dat mensen hebben in de democratie, en in het werk dat Kamerleden doen. Er zou misschien wel een serieuze klokkenluider bij kunnen zitten en als we daar niets mee doen, zijn we zo weer tien jaar verder.'
Luister terug | 'Kamer moet nu doorpakken, tot op de bodem'
Juist nu ziet de directeur van Transparency International NL ruimte om de bestuurscultuur aan te pakken. 'Mensen hebben het gehad met de macht van criminele organisaties en door allerlei integriteitskwesties begint het te schuren in het vertrouwen in de politiek. We zijn op een keerpunt beland. Sinds de toeslagenaffaire zegt iedereen dat het anders moet, dus laten we dat dan ook doen.'