Nederlandse burgers zijn volgens Rovers de spil die de politici - die het simpelweg niet meer aan zouden kunnen - kunnen ontlasten. 'We hebben als burgers de politiek te veel aan politici overgelaten, en denken dat we eigenlijk alleen maar kunnen stemmen in het stemhokje of met onze portemonnee. Maar er is zoveel meer mogelijk. Een burgerberaad is een van die vormen.'
Lees ook | Jongeren willen burgerinitiatief kunnen tekenen
Rovers denkt dat een burgerberaad met name handig is bij vastgeroeste problematiek. 'Bij vraagstukken die heel erg gepolariseerd zijn bijvoorbeeld. Neem het katholieke Ierland als voorbeeld. Daar is decennialang diepe polarisatie geweest omtrent de abortuswetgeving, en de politiek durfde daar de vingers niet aan te branden. Daar is uiteindelijk een burgerberaad in een half jaar tijd met hele zinnige aanbevelingen gekomen. Dat heeft zelfs tot een grondwetswijziging geleid, dus dat zijn het soort problemen waar je met een burgerberaad eigenlijk heel snel tot hele goede oplossingen kan komen, waar de samenleving ook echt achter staat.'
En de politiek dan?
Echter, de politiek is toch juist bedoeld voor onderwerpen binnen de langetermijnvisie of problemen die zeer complex van aard zijn? Rovers is het daar niet mee eens. 'Dat zou je denken inderdaad, en dat is voor een deel ook zo, maar wat er nu vaak gebeurt is dat de burger vaak helemaal uit zicht verdwijnt. Of het nou over stikstof, klimaat, de woningmarkt of jeugdzorg gaat, het zijn problemen met zo ontzettend veel facetten. Daar moet je ook uit verschillende perspectieven naar kunnen kijken.'
Lees ook | 'Kapitaalverzekeringen moeten transparanter'
Volgens Rovers gebeurt dat nu dus niet. 'Politici en ambtenaren zijn vaak homogene groepen mensen die daar - met de beste wil van de wereld - een oplossing voor willen bedenken, maar die zitten vast. Ofwel omdat ze allemaal op dezelfde manier denken, ofwel omdat ze bang zijn om impopulaire maatregelen te nemen. Dat speelt met name bij politici, maar zoiets speelt niet bij burgerberaden.'
Burger versus expert
Rovers benadrukt tevens dat de burgers in het burgerberaad - die via loting worden uitgekozen - nauw contact onderhouden met experts, deskundigen en belangengroepen. 'Die zijn daar aanwezig om informatie te geven, vragen te beantwoorden, voorstellen door te rekenen. Het is dus ook echt niet zo dat ze enkel onderling met elkaar praten, ze laten zich goed informeren en vragen zelf ook experts aan. Het grote verschil met de politiek is dat burgers niet herkozen hoeven te worden, ze hoeven niet aan het politieke debat mee te doen. Geen achterban, geen media, geen lobbyisten, dus ze kunnen heel vrij over een onderwerp praten en beslissingen maken.'
Dialogen zijn volgens Rovers dan ook het hoofdbestandsdeel van het burgerberaad. 'De gesprekken die ze voeren zijn geen debatten met voor- of tegens, het gaat niet om het overtuigen om anderen, maar juist om het gezamenlijk te zoeken naar oplossingen.'
Vertrouwen
Dat betekent echter wel dat de politiek het vertrouwen moet krijgen in burgers, stelt Rovers, die vindt dat de politiek voorwaarden met burgers moet afspreken om voorstellen over te nemen. 'Dus als aanbevelingen aan bepaalde voorwaarden voldoen, dan zou de politiek het over moeten nemen', vervolgt ze. 'Maar het is absoluut cruciaal dat de politiek de inwoners durft te vertrouwen en dus ook nieuwsgierig is naar wat er leeft in een samenleving. Dat is pas écht een nieuwe bestuurscultuur.'
Lees ook | 'Blijf burgers betrekken bij politiek en democratie'
Het plan van Rovers klinkt - gedeeltelijk - als muziek in de oren van voormalig SP-Kamerlid Ronald van Raak, die in zijn politieke carrière het wetsvoorstel voor een correctief referendum indiende, dat in tweede stemming nog moet worden behandeld. 'Aan de ene kant vind ik de ideeën van Eva Rovers fantastisch om de democratie te versterken', stelt hij. 'Maar je moet er rekening mee houden dat er een grote kloof is tussen een groep hoog opgeleide burgers die veel bezig is met politiek, en een groep met laag opgeleide burgers die er veel minder mee bezig is. En als je zo'n burgerberaad hebt en je gaat loten, dan zul je zien dat de hoger opgeleide en mondige mensen toch de boventoon voeren en de lager opgeleide mensen wat minder.'
Misverstand
En precies met dat laatste is Rovers het niet eens. 'Dat zou een misverstand zijn. Het mooie van een burgerberaad is dat er onafhankelijke gespreksbegeleiders bij aanwezig zijn, die er juist voor zorgen dat iedereen gelijkwaardig aan het woord komt. Of je nou introvert bent, niet gewend om openbaar te spreken, hoogopgeleid, laagopgeleid, noem maar op. De gesprekken verlopen juist zo goed omdat iedereen op een goede manier aan het woord komt.'
Van Raak helpt Rovers hopen, maar moet uit ervaring concluderen dat de realiteit er vaak anders uitziet. 'Bij de burgerberaden die ik heb bijgewoond was dat absoluut niet het geval. En er is natuurlijk nog een tweede probleem, namelijk dat het tot een teleurstelling kan leiden. We hebben nu het burgerinitiatief al, waarbij mensen handtekeningen op kunnen halen, kunnen spreken in de Tweede Kamer en voorstellen kunnen doen in de Tweede Kamer. En hoewel ik ervan overtuigd ben dat een burgerberaad hele mooie oplossingen kan bedenken voor een moeilijk probleem, zitten er in de Tweede Kamer Kamerleden die belangen moeten afwegen en die op hun eigen standpunten zijn gekozen. En je ziet bij die burgerinitiatieven bijna altijd dat het tot teleurstelling leidt, omdat het uiteindelijk niet kan worden doorgevoerd omdat politici op andere standpunten zijn gekozen of omdat er een belangenafweging wordt gemaakt.'
Toch denkt Rovers niet dat aanbevelingen vanuit een burgerberaad hoeven te stranden in de Tweede Kamer. 'Daarom is het juist zo belangrijk dat je van te voren afspreekt wát er met die aanbevelingen wordt gedaan. Je wil natuurlijk voorkomen dat het tot meer teleurstellingen en wantrouwen leidt, dus een goed mandaat en duidelijke afspraken over hoe de politieke opvolging er achteraf uitziet, dat kan een hoop teleurstelling voorkomen.'
Derde probleem
Hoewel Van Raak sceptisch is over het idee van Rovers, voorziet hij een derde probleem. 'Dat probleem is politiek van aard', stelt hij. 'Mensen die wat verder afstaan van de politiek, willen graag de mogelijkheid krijgen om de politiek terug te kunnen fluiten. Die willen een bindend referendum. En nu zie je dat sommige partijen het burgerinitiatief misbruiken - iets dat ik meteen toegeef - door te zeggen dat een burgerinitiatief als alternatief voor het referendum geldt. En dan zie je dat er wel praatdemocratie is, deliberatieve democratie. Maar er is geen zeggenschap, geen mogelijkheid voor mensen om hun Tweede Kamer- of raadsleden terug te fluiten. Dus het zou jammer zijn als we daarmee het kind met het badwater weggooien.'
Van Raak vervolgt: 'Wat ik zie, vanuit de ervaring die ik heb, is dat een burgerberaad vooral een middel is voor hoger opgeleide, mondige mensen die toch al veel met politiek bezig zijn, terwijl het referendum juist voor mensen is die wat lager opgeleid zijn, misschien wat minder mondig zijn en minder vaak met politiek bezig zijn. En ik denk dat als we de kloof in de politiek willen overbruggen, dan zijn burgerinitiatieven fantastisch, maar alleen als je ook het referendum invoert. Als je alleen burgerinitiatieven invoert, wordt de kloof alleen maar groter.'