Politie dwong complotdenker Telegramkanaal te wissen

De kanalen, ‘Herhaling RPJ/Verboden video uitzendingen’, ‘Bataafse Republiek’ en ‘Bataafse Nieuws’, bevatten opruiende en bedreigende video’s, onder meer gericht aan uitvoerders van het coronabeleid. Zo werd Jaap van Dissel beschuldigd van ‘satanische kindermoorden’. Het Openbaar Ministerie maakte de sluiting van de kanalen oktober vorig jaar wereldkundig middels een persbericht. De actie kreeg toen veel aandacht in de media omdat het de eerste keer was dat het OM Telegramkanalen sloot.

‘Vrijwillige’ sluiting gebeurde onder dwang

Het Openbaar Ministerie meldde indertijd dat de beheerder van het kanaal ‘Herhaling RPJ’ dit vrijwillig had verwijderd. Uit een proces verbaal van de politie, dat in handen is van BNR, blijkt echter het tegendeel. Twee agenten brachten 8 oktober een huisbezoek aan de beheerder. De Officier van Justitie had telefonisch overleg met de politie ter plaatse en dreigde de man met strafvervolging als hij het kanaal niet ter plekke zou verwijderen.

De beheerder wiste zijn kanaal daarop, onder toeziend oog van de politie. Een van de agenten maakt een foto van het moment, voor in het proces verbaal. 'Doel van het het bezoek was om ervoor te zorgen dat er geen verdere anti-overheidsgerelateerde berichten meer via dit Telegramkanaal verspreid zouden worden', schreef de brigadier van dienst. De beheerder reageerde niet op verzoeken om commentaar van BNR, maar gaf wel aan anoniem te willen blijven.

Eigen beweging

Volgens een woordvoerder van het OM gebeurde het verwijderen desalniettemin uit eigen beweging. 'Om herhaling te voorkomen heeft de officier van justitie hem een gedragsaanwijzing opgelegd. Het materiaal was dus toen al door hem verwijderd', schrijft een woordvoerder van het parket Den Haag. Het proces verbaal van de politie weerspreekt deze lezing echter.

Het Openbaar Ministerie vermeldde in een persbericht over deze zaak ook niet hoe het de andere twee kanalen geblokkeerd had. Een later gepubliceerde uitspraak van de rechter commissaris laat zien dat dit gebeurde via de telefoon van de beheerder, Wouter Raatgever. Raatgever, noch zijn advocaat Max Vermeij werden hierin gekend door het OM.

Raatgever zat in oktober vast na eerder veroordeeld te zijn voor opruiing en bedreiging. De politie had zijn telefoon daarom al in beslag genomen en beschikte ook over de toegangscode, omdat Raatgever een aantal berichten daarop met hen wilde delen als bewijsmateriaal in een andere zaak.

‘In de wet staat niet dat de politie dit mag doen’

Volgens Vermeij had niet op deze manier gehandeld mogen worden: 'In de wet staat niet dat de politie dat zelf mag doen. Een officier van justitie kan een aanbieder van een communicatiedienst een bevel geven om bepaalde gegevens ontoegankelijk te maken. Maar wat er nu gebeurd is, is dat de officier van justitie aan de rechter-commissaris om machtiging heeft gevraagd om de kanalen door een politieagent te laten sluiten. Daar is toestemming voor gegeven, en dat is volstrekt tegen de wet.'

Ook het Openbaar Ministerie is in deze zaak zijn boekje te buiten gegaan, zeggen experts die BNR sprak. Volgens de wet mag justitie een aanbieder van communicatiediensten bevelen gegevens ontoegankelijk te maken. Frederik Zuiderveen Borgesius, hoogleraar ICT & recht, vraagt zich af waarom het OM niet eerst contact heeft gezocht met Telegram, zoals de wet dus vereist. 'Er lijkt niet echt sprake van een spoedeisend karakter in deze zaak. Ik voel me er ook erg ongemakkelijk bij dat de wet zo door justitie wordt opgerekt.'

'Niet fraai'

Ruben te Molder, een promovendus gespecialiseerd in digitale opsporing, noemt de aanpak van het OM ‘niet fraai'. ‘De vrijheid van meningsuiting kan in het geding zijn als je chatkanalen uit de lucht haalt, dus er moet een duidelijke wettelijke grondslag zijn. Die ontbrak hier.'

In antwoord op vragen van BNR zegt het Openbaar Ministerie dat een verzoek tot sluiting aan Telegram zinloos was, omdat het bedrijf toch niet zou meewerken. 'Aangezien Telegram zelf stelt: 'To this day, we have disclosed 0 bytes of user data to third parties, including governments', heeft de rechter-commissaris er in dit geval vanaf gezien Telegram te proberen te betrekken', schrijft een woordvoerder.

Een vreemde redenering, vinden deskundigen. 'Er worden immers geen gebruikersdata opgevraagd', zegt Zuiderveen Borgesius.

Telegram sloot in het buitenland ook vaker groepen op verzoek van de autoriteiten. In februari werden op verzoek van het Bundeskriminalamt nog 64 groepen die extreemrechtse ideeën en complottheorieën over het coronavirus verspreiden van het platform verwijderd. Telegram sloot naar eigen zeggen eerder ook duizenden kanalen gelieerd aan de terreurgroep Islamitische Staat.