Kritiek Rekenkamer verrast Defensieminister Ollongren niet
14:05 | Minister Kajsa Ollongren (Defensie) was niet verrast door de scherpe kritiek van de Algemene Rekenkamer op de boekhouding van haar departement. Het zijn volgens haar 'op zichzelf bekende punten' die voor een belangrijk deel 'te maken hebben met een soort achterstallig onderhoud als gevolg van bezuinigingen, al veel eerder'. Toch heeft het onderzoek de tekortkomingen op haar departement 'extra pregnant' gemaakt, vindt de minister. 'Er moet wel wat aan gebeuren'.
Defensie is een van de ministeries waar de problemen volgens de Rekenkamer het grootst zijn. Er zijn fouten gemaakt bij aanbestedingen ter waarde van 1,4 miljard euro. Bovendien is de Tweede Kamer niet altijd snel genoeg ingelicht over beleidswijzigingen die bij elkaar meer dan 1 miljard hebben gekost. Daarnaast moet het ministerie voorzichtig zijn met het uitgeven van al het extra geld dat het nu tot zijn beschikking heeft gekregen. 'De Rekenkamer zegt ook: dat vergt dat je keuzes maakt', zegt de minister daarover. 'Dat zal ook een traject zijn dat jaren gaat kosten.'
'Leuk is het natuurlijk niet om dit soort harde conclusies te krijgen', aldus Ollongren, die niettemin laat weten het 'echt heel belangrijk' te vinden om de kritiek van de Algemene Rekenkamer op haar ministerie ter harte te nemen. 'Ik denk dat we dat allemaal moeten doen in het kabinet.' Ze zegt dat het ministerie bij de volgende defensienota, die voor het zomerreces wordt verwacht, gevolg wil geven aan de aanbevelingen.
Rekenkamer: VWS heeft fouten gemaakt bij inkoop materiaal corona
13:35 | Bij de inkoop van materiaal tijdens de coronacrisis heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) fouten gemaakt, aldus de Algemene Rekenkamer. Soms is materiaal ingekocht bij een leverancier, zonder andere aanbieders te raadplegen. Daarnaast is onbekend of de door VWS betaalde sneltesten voor werkgevers wel echt zijn gebruikt. Dat stelt de onafhankelijke financieel controleur van de Rijksoverheid.
VWS weet evenmin wat er aan grote voorraden van coronamateriaal beschikbaar is. Het gaat daarbij om onder meer vaccins, testen en persoonlijke beschermingsmiddelen, concludeert de Rekenkamer. Het ministerie heeft ook geen idee hoeveel laboratoriummaterialen er voorradig zijn.
In 2021 spendeerde VWS 33 miljard euro; bijna een verdubbeling van de 18 miljard euro die het ministerie voor de coronacrisis uitgaf. Van die 33 miljard hield 8,2 miljard euro direct verband met de coronacrisis. Het ging daarbij onder meer om de aankoop van vaccins en testcapaciteit.
VWS gaf die 8,2 miljard 'niet altijd volgens de regels' uit, stellen de rekenmeesters. Vooral bij inkopen maakte het ministerie fouten. 'Soms zijn inkopen gedaan zonder meer leveranciers te raadplegen zonder dat de noodzaak daartoe goed was onderbouwd.' Soms ook waren de dossiers niet compleet 'waardoor niet kan worden vastgesteld of verplichtingen volgens de regels zijn aangegaan'.
De Rekenkamer stelt dat het financieel beheer van VWS net zoals in 2020 ook in 2021 'ernstig tekortschoot'. 'Geld is niet altijd volgens de regels uitgegeven.'
Rekenkamer vernietigend over miljardeninvestering onderwijs
13:35 | Het kabinet heeft onvoldoende zicht op de resultaten van de grootste eenmalige investering in onderwijs ooit, oordeelt de Rekenkamer. De miljardeninvestering via het Nationaal Programma Onderwijs, dat het kabinet vorig jaar aankondigde, is niet voorzien van duidelijke doelen. Bovendien ontstond onduidelijkheid door communicatie van de voormalige minister, is het geld niet goed verdeeld en kan het niet effectief worden uitgegeven door het lerarentekort. Tot slot is er te weinig toezicht op misbruik.
De Rekenkamer is al met al vernietigend over de uitvoering van het Nationaal Programma Onderwijs, dat in de coronacrisis is aangekondigd om achterstanden bij leerlingen weg te werken. De 8,5 miljard euro die het vorige kabinet hiervoor opzij zette, zijn 'bijna legendarisch' door de omvang, zegt Barbara Joziasse, collegelid van de Algemene Rekenkamer. 'Dat kan een hele goede investering zijn om leerachterstanden weg te halen, maar omdat er niet wordt gestuurd op concrete doelen en indicatoren, kom je er over drie, vier, vijf jaar pas achter wat het effect is.'
Het is voor haar een voorbeeld van een investering met 'maatschappelijk grote gevolgen die later zichtbaar worden'. En dat is zorgelijk: 'Het gaat echt om kinderen.' Doordat er geen doelen zijn, kan het ministerie ook niet goed zien of er bijsturing nodig is, oordeelt de Rekenkamer.
Uit onderzoek blijkt dat het zo'n vier op de tien schoolleiders niet lukte om leraren aan te trekken met het geld uit het Nationaal Programma. Door het lerarentekort is de subsidie niet alleen minder effectief, maar het benadeelt zelf scholen met de kwetsbaarste kinderen. De miljardeninvestering zorgde voor extra vraag naar leerkrachten, waardoor scholen 'in feite met elkaar gaan concurreren om personeel, wat nadelig is voor scholen met de grootste risico’s op achterstanden'.
Ook schiet de misbruikbestrijding tekort van twee subsidieregelingen die onder het programma vallen. 'Het ministerie voert onvoldoende controles uit om vast te stellen of ontvangers van de subsidies aan alle voorwaarden en verplichtingen voldoen.'
Er zijn recent door het nieuwe kabinet wel verbeteringen aangebracht, onder meer naar aanleiding van onderzoek door de Rekenkamer. Zo wordt een groter deel van het geld verdeeld 'aan de hand van het risico op onderwijsachterstanden' en is de looptijd van het programma met twee jaar verlengd. De toezichthouder is daarover positief, en noemt de reactie 'constructief'.
Diverse algoritmes overheid werken volgens Rekenkamer ondermaats
12:55 | De Algemene Rekenkamer constateert dat diverse algoritmes van de overheid niet aan de basiseisen voldoen. In totaal onderzocht het controle-instituut negen uitvoeringsorganisaties. Zes van de negen scoorden ondermaats door onder meer vooringenomenheid, datalekken of ongeautoriseerde toegang.
Een algoritme kan worden gezien als een reeks opdrachten die een computer stapsgewijs volgt. De computer bepaalt aan de hand van een algoritme of iemand bijvoorbeeld recht heeft op bepaalde toeslagen waarvoor een aanvraag is ingediend. Daardoor kan het aanvraagproces sneller worden doorlopen.
Deze werkwijze brengt wel bepaalde risico’s met zich mee. Wanneer een algoritme niet goed wordt ingezet, is er volgens de Rekenkamer kans op discriminatie of zijn persoons- of bedrijfsinformatie niet veilig opgeslagen. Een bekend voorbeeld is de kindertoeslagenaffaire, waarbij mensen met een laag inkomen door een algoritme automatisch in het vizier van de Belastingdienst kwamen voor een fraudecontrole.
Volgens de controleur moeten burgers en bedrijven 'erop kunnen vertrouwen dat de inzet van algoritmes door de rijksoverheid op een verantwoorde wijze plaatsvindt'. Zonder de inzet hiervan is beleid bovendien niet uitvoerbaar, omdat de algoritmes miljoenen handelingen per maand verrichten.
De politie kwam het slechtst uit het onderzoek van de Rekenkamer. Op alle toetsingspunten scoorde zij onvoldoende. Zo maakte de politie gebruik van historische data van bijvoorbeeld wijken om met een kansberekening de te verwachten criminaliteit aldaar te bepalen. 'Doordat in het verleden bepaalde wijken intensiever zijn gecontroleerd, is de kans groot dat in de voorspellingen onwenselijke systematische afwijkingen ontstaan', meldt de Rekenkamer in zijn rapport.
De overheidsorganisaties die goed scoorden waren het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen, het Centraal Justitieel Incasso Bureau en het Inlichtingenbureau, dat de uitwisseling van (persoons)gegevens tussen gemeenten en overheidsinstanties faciliteert.
Coronacrisis leidt tot 85,5 miljard aan uitgaven, denkt Rekenkamer
12:50 | Aan de bestrijding van de coronacrisis en het opvangen van de economische gevolgen ervan geeft de rijksoverheid in totaal 85,5 miljard euro uit, verwacht de Algemene Rekenkamer. Het gaat om alle crisismaatregelen die zijn getroffen in de jaren 2020, 2021 en de nog te verwachten uitgaven in 2022. De Rekenkamer meldt dat in de nieuwe editie van de Coronarekening, waarin alle uitgaven sinds het begin van de pandemie worden bijgehouden.
In 2021 werd 33 miljard euro uitgegeven aan de bestrijding van de coronacrisis. Dat is fors meer dan de 12 miljard euro die op Prinsjesdag vorig jaar september nog werd verwacht.
De hogere uitgaven komen onder meer, doordat regelingen zoals de NOW en de TVL voor het bedrijfsleven werden verlengd, omdat de sluitingen van bepaalde sectoren langer duurden. De ministeries van Sociale Zaken en Economische Zaken gaven respectievelijk 11,3 miljard en 6,1 miljard euro uit aan met name steun aan ondernemers. Het ministerie van Volksgezondheid spendeerde 8,2 miljard euro, vooral aan maatregelen om de pandemie te bestrijden.
Ook het ministerie van Onderwijs gaf meer geld uit dan verwacht, onder meer aan een programma om leerlingen bij te spijkeren na de schoolsluitingen. Dat er minder geld ging naar de testcapaciteit was een meevaller: 1,26 miljard minder dan de 3,52 miljard euro die daarvoor was begroot.
Rekenkamer-president Visser hekelt trage uitvoering overheid
11:40 | Met een ongemakkelijk gevoel heeft Arno Visser, president van de Algemene Rekenkamer, een goedkeurende verklaring gegeven aan het financieel jaarverslag van de overheid. 'We keuren zaken op papier goed, wat in werkelijkheid niet goed gaat', zei Visser in de Tweede Kamer. Er is onvoldoende politieke aandacht voor uitvoering van beleid. 'Burgers komen daardoor klem tussen beleid en balie.'
Hij hekelt onder meer de trage uitvoering van de hersteloperatie toeslagenaffaire en de aanpak van het schadeherstel van de aardbevingen in Groningen.
Visser zei dat voorafgaand aan de overhandiging van de 24 onderzoeksrapporten van de Algemene Rekenkamer naar de rechtmatigheid van de besteding van overheidsfinanciën aan de Tweede Kamer.
De papieren werkelijkheid en de echte werkelijkheid moeten overeenkomen, en daar schort het volgens Visser aan. 'Die 320 miljard euro die vandaag centraal staat, moet zijn werk doen. Goed doen.'
Die goedkeurende verklaring van de Rekenkamer betekent niet dat alles goed gaat, 'of dat we alles goed hebben bevonden', benadrukte Visser. 'Integendeel.' Goedkeuring betekent dat de Rekenkamer het onderzoek vrijgeeft voor parlementaire behandeling. 'En daar is wel wat te bespreken', zei Visser met een gevoel van understatement.
De rechtmatigheid van de overheidsuitgaven staat onder druk. 'In 2021 was een zorgwekkend hoog percentage verplichtingen niet rechtmatig. Fors meer dan vorig jaar.'
Kabinet en de Kamer moeten hierover de discussie met elkaar voeren, vindt Visser. 'Crises, zoals de coronacrisis, mogen geen excuus zijn. Bij mooi weer wordt aan van alles gedacht behalve aan het repareren van daken.'
Ministerie van Justitie beheert afgepakt geld nog niet goed
11:35 | Het beheer van het geld dat de overheid afpakt van criminelen, is nog altijd niet helemaal op orde. Verder heeft het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) de zogenoemde prestatieverklaringen nog niet goed geregeld. Dat blijkt uit jaarlijks onderzoek van de Algemene Rekenkamer.
In de zogenoemde afpakketen is de werkwijze nog niet goed. Daar wordt wel aan gewerkt. Ook lopen de processen bij de verschillende partijen in die keten nog niet goed genoeg. Volgens de Rekenkamer zijn er maatregelen genomen om dat te verbeteren, maar kan het nog jaren duren voordat alles op orde is.
De prestatieverklaringen dienen om te controleren of producten of diensten die het ministerie heeft gekocht daadwerkelijk op de goede manier zijn geleverd. De verklaringen zijn niet altijd beschikbaar of volledig genoeg en het toezicht kan ook scherper. De problemen doen zich onder meer voor bij de DJI, die gaat over gevangenissen. Hoewel het de goede kant op gaat, is de controleur nog niet tevreden over de manier waarop JenV dit heeft ingericht.
Het ministerie heeft over het algemeen stappen in de goede richting gezet, stelt de Rekenkamer. Alle problemen snel wegwerken is niet eenvoudig, zo geeft de Rekenkamer toe, omdat het een groot en ingewikkeld ministerie is. Van de 15 miljard euro die het ministerie te besteden heeft gaat 60 procent naar organisaties zoals politie en justitie.
Rekenkamer: uitvoering schadeafhandeling Groningen veel te duur
11:35 | Bovenop iedere euro die vorig jaar werd uitgegeven aan compensatie van schade door de jarenlange gaswinning in Groningen, kwam 74 cent aan uitvoeringskosten. Dat is veel te veel, vindt de Algemene Rekenkamer. De 56 cent per uitgekeerde euro van een jaar eerder vonden de controleurs van het kabinetsbeleid al 'disproportioneel', maar dat bedrag is dus verder opgelopen.
De Rekenkamer vindt niet alleen de oplopende kosten een probleem, maar ook het tempo van de uitvoering. De meeste getroffen Groningers wachten nog altijd op versterking van hun woning, of zelfs nog op de beoordeling of versterking noodzakelijk is.
Ondanks aanbevelingen om de regels voor versterking niet opnieuw te veranderen, deed het kabinet dat toch. Doel van de wijziging was om het tempo op te voeren en de kosten te verlagen. Maar het tegenovergestelde gebeurde, ook doordat in sommige gevallen de uitvoering in afwachting van de nieuwe regels tijdelijk werd stilgelegd.
Eind vorig jaar was van 13 procent van de getroffen gebouwen vastgesteld dat ze veilig zijn. Een jaar eerder was dat 7 procent. De versterkingsoperatie moet in 2028 zijn afgerond. Daarvoor is volgens de Rekenkamer 'een aanzienlijke versnelling' nodig.
Coronarellen en demonstraties kostten politie miljoenen
11:30 | Onder meer coronarellen, demonstraties en het handhaven van coronamaatregelen zorgden vorig jaar voor ruim 800.000 overuren bij de politie. Het prijskaartje hiervan: 44 miljoen euro, bevestigt de politie woensdag berichtgeving van het AD over de jaarverantwoording van de politie over 2021.
De extra inzet rondom corona was de grootste veroorzaker van overuren in 2021. Maar er speelde meer, zoals het bewaken en beveiligen van personen en gebouwen, zeker na de moordaanslag op Peter R. de Vries. Ook dat zorgde ervoor dat agenten overuren moesten draaien, aldus de politie.
Voor wat betreft de demonstraties vormden coronademonstraties een belangrijk aandeel. Ook maatschappelijke onrust op andere vlakken, bijvoorbeeld rond de woningmarkt en het klimaatbeleid, leidde tot demonstraties waarbij agenten moesten worden ingezet, geeft de politie aan.
De demonstraties waren vaak in het weekend. Agenten moesten hierdoor doordeweeks verplicht rustdagen opnemen, waardoor er voor hun normale werk weinig tijd overbleef, geeft de politie aan. Voor de inzet van de mobiele eenheid werden bijvoorbeeld onder meer wijkagenten en rechercheurs opgetrommeld, die daardoor niet hun normale werk konden doen.
De uren die agenten overwerkten, moeten voor een groot deel nog worden gecompenseerd. Volgens de politie gaat het meerdere jaren duren voordat die rekening is vereffend. Agenten kunnen de extra uren laten uitbetalen, of extra vrije uren opnemen.
Aan investeringsdrift kleven risico's, waarschuwt Rekenkamer
11:25 | Nu het nieuwe kabinet snel veel geld wil uitgeven, dreigt een onzorgvuldige omgang met belastinggeld. Die waarschuwing geeft de Algemene Rekenkamer in zijn verantwoordingsonderzoek over het jaar 2021. Dat was het derde jaar op rij waarin het kabinet de rechtmatigheid van uitgaven en verplichtingen niet op orde had, waardoor de Rekenkamer zich ook over de komende jaren zorgen maakt.
Er speelt meer dan de crisismaatregelen, die de afgelopen twee jaar de begrotingen beheersten. "De huidige begrotingspolitiek is bijvoorbeeld in historisch opzicht opmerkelijk ruimhartig te noemen", zegt de Rekenkamer. 'Er worden speciale fondsen opgericht en van grote sommen geld voorzien. Er is na lang bezuinigen fors meer geld voor Defensie.'
Daar zitten risico's aan, waarschuwt de Rekenkamer. De Tweede en Eerste Kamer moeten goed worden ingelicht en aanbestedingen kunnen 'ingewikkeld en tijdrovend' zijn. Ook moet gekeken worden of er geen sprake is van ongeoorloofde staatssteun. Bovendien zijn er door de tekorten aan arbeidskrachten misschien niet genoeg mensen om de plannen uit te voeren. 'Als vervolgens het extra budget samenvalt met de wens tot het maken van veel snelheid, dan stapelen de risico’s zich op', aldus de toezichthouder.
De Rekenkamer vreest dat belastinggeld "door overhaaste besluitvorming niet op rechtmatige wijze wordt uitgegeven of op onvolkomen wijze wordt beheerd". Dit terwijl het kabinet dit jaar écht het financiële beheer op orde moet brengen. Die opdracht moet het kabinet niet onderschatten, waarschuwt de toezichthouder.
Rekenkamer: Defensie kampt nog altijd met hardnekkige problemen
11:11 | Evenals vorig jaar kampt het ministerie van Defensie met 'hardnekkige problemen' die te maken hebben met het vastgoed-, inkoop- en munitiebeheer. Dat meldt de Algemene Rekenkamer woensdag. Met het extra budget dat de aankomende jaren vrijkomt, moet het kabinet keuzes maken, anders kan het 'gevolgen hebben voor de inzet van de krijgsmacht'.
In 2021 constateerde de Algemene Rekenkamer voor 1,3 miljard euro aan fouten en onzekerheden. Zo wordt er bij aanbestedingen maar één leverancier uitgenodigd, waardoor het ministerie niet tegen een goede prijs-kwaliteitverhouding kan inkopen. De Rekenkamer adviseert het ministerie dan ook om het inkoopbeheer "bijzondere aandacht" te geven.
Ook ziet de Rekenkamer dat het onderhoud van het vastgoed van defensie de afgelopen jaren tekortschoot. In 2021 bleek het budget voor het onderhoud ontoereikend, terwijl het essentieel is 'dat gebouwen en terreinen van defensie een veilige werk- en leefomgeving bieden'. Volgens het controle-instituut is er jaarlijks minimaal 400 miljoen euro nodig om aan de onderhoudseisen te voldoen.
Daarnaast constateert de Rekenkamer dat militairen 'administratieve rompslomp' ervaren bij het inleveren van munitie na oefeningen. Om die te voorkomen, trappen militairen overgebleven munitie liever in de grond of verschieten ze de patronen. Ondanks de stappen die het ministerie de afgelopen jaren zette, is de situatie niet verbeterd. 'Er is geen eindverantwoordelijke en er is geen duidelijke taakverdeling.'
Problemen met de munitie ziet de Rekenkamer ook terug in het toezicht op de munitievoorraad. Om goede tellingen te doen, moet de voorraad worden ‘bevroren’. Toch signaleert de Rekenkamer dat er tijdens tellingen munitie werd ingenomen en uitgegeven. Bovendien blijkt er op kazernes sprake te zijn van ‘grijze voorraden’, munitie buiten de munitiebunkers.
Vorig jaar tikte de Algemene Rekenkamer het kabinet ook al op de vingers. Zo kampt Defensie al jaren met onderhoudsproblemen van kazernes en kantoren. Dat komt onder meer omdat er lang te weinig geld was voor onderhoud door bezuinigingen. Het orgaan meldde toen dat de situatie in de nabije toekomst dreigde te verergeren.
VWS weer onder vergrootglas op Verantwoordingsdag in Den Haag
11:10 | In de Tweede Kamer is het vandaag Verantwoordingsdag, de dag waarop de Algemene Rekenkamer een oordeel velt over 's Rijks uitgaven van het afgelopen jaar. Vanwege corona ligt het ministerie van Volksgezondheid opnieuw onder het vergrootglas. Volgens onafhankelijk Kamerlid Pieter Omtzigt moet er duidelijkheid komen over grote onregelmatigheden bij de uitkering van miljarden euro's aan zorgbonussen.
Rekenkamer: financieel beheer kabinet voor derde jaar onvoldoende
10:55 | De rechtmatigheid van 15,5 miljard euro aan verplichtingen (beloofde uitgaven) die de Rijksoverheid in 2021 aanging, is niet met zekerheid vast te stellen. Dat stelt de Algemene Rekenkamer: bij deze verplichtingen is het onzeker of aan de geldende regels is voldaan. Dat het kabinet voor het derde jaar op rij over de schreef ging, noemt de Rekenkamer 'zorgwekkend'. Het kabinet kan zich volgens de toezichthouder niet meer verschuilen achter crisismaatregelen.
Zo'n groot bedrag aan mogelijk onrechtmatige verplichtingen is nog niet eerder voorgekomen, afgezien van de aankoop van ABN Amro in 2008.
De onduidelijkheid van de rechtmatigheid van daadwerkelijke uitgaven ging net over de toegelaten grens van 1 procent. Van 99 procent van de uitgaven en verplichtingen moet met zekerheid te zeggen zijn dat ze volgens de geldende regels zijn aangegaan, vindt de Rekenkamer.
Voor het derde jaar op rij lukte dat het kabinet niet. 'Het ijs is dun, soms te dun. En het is niet altijd mogelijk gebleken om hard over zwakke plekken heen te schaatsen', zegt de Rekenkamer. De controleur houdt toezicht op de manier waarop het kabinet belastinggeld uitgeeft, en kijkt vooral naar de zuinig-, zinnig- en zorgvuldigheid van de uitgaven en verplichtingen.
Kaag: snelheid corona-uitgaven soms ten koste van zorgvuldigheid
10:45 | De snelheid waarmee in het coronajaar 2021 beslissingen werden genomen met 'grote financiële consequenties', ging 'soms ten koste van de gebruikelijke zorgvuldigheid'. Dat erkent minister Sigrid Kaag (Financiën) bij het aanbieden van het financieel jaarverslag van de rijksoverheid op Verantwoordingsdag.
Net als in 2020 ging veel extra geld naar de bestrijding van de coronapandemie en naar steun voor bedrijven die last hadden van beperkende maatregelen. Het waren 'financiële injecties van niet eerder vertoonde omvang', zegt Kaag. "We hebben veel extra uitgegeven maar er ook veel voor teruggekregen."
Zij wijst op het snelle economische herstel na de coronacrisis, dat volgens haar mede te danken is aan de miljardensteun waarmee banen behouden konden blijven. Voor veel mensen zorgde dat voor 'belangrijke lichtpunten in een jaar vol tegenslagen', aldus Kaag.
De minister erkent wel dat de kwaliteit van het financieel beheer op de departementen 'aantoonbaar' beter moet. Daar moet 'de hele overheid' mee aan de slag, zegt zij. De Algemene Rekenkamer heeft opnieuw veel kritiek op de onderbouwing van miljarden euro's aan uitgaven en verplichtingen die de overheid is aangegaan.