Tijdens de behandeling van de inlichtingenwet vijf jaar geleden werd het nog bangmakerij genoemd. De 'sleepwet' gaf inlichtingendiensten AIVD en MIVD ruimere bevoegdheden voor onder meer hacken en kabelinterceptie. Vooral over dat laatste bestonden zorgen. De angst was dat de metadata - waaruit is af te lezen met wie mensen communiceren of welke internetpagina's ze bezoeken - van miljoenen Nederlanders zouden worden opgeslagen. Dat scenario werd weggewuifd: zelfs het aftappen van de communicatie van één wijk zou niet gebeuren.
Oud-Kamerlid Kees Verhoeven van D66 was destijds tegen de wet. ‘Het belangrijkste bezwaar was het grootschalig, ongericht aftappen van internetkabels. We vonden dat de sleepwet in 2017 te veel doorschoot naar het belang van de nationale veiligheid en te weinig oog had voor de individuele burgerrechten en de privacy van mensen.’
Lees ook | Sleepwet moet jaarlijks worden geëvalueerd
De wet is later aangescherpt. 'Het tappen moest doelgericht zijn. Kleinschaliger. Dus niet zomaar een hele wijk, buurt of provincie aftappen. Daarnaast werd gericht tappen belangrijk. Als de overheid wilde tappen, dan moest het eerst goedkeuring krijgen van toezichthouders', zegt Verhoeven.
Technologie
Nico van Eijk is zo'n toezichthouder. Hij is voorzitter van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. ‘Toen we de wet in 2017 hebben herzien, hebben we gezegd, de sleepwet moet technologie neutraal worden. De technologie ontwikkelt zich snel en daar wil je bij kunnen aansluiten.'
Lees ook | Kabinet werkt aan tijdelijke aanpassing sleepwet om cybergevaar
Van Eijk vervolgt: ‘Het is geen middel dat je zomaar zelfstandig kan inzetten. Je moet eerst afwegen of je niet minder vergaande middelen ter beschikking hebt.’ Daar kijken twee toezichthouders naar. Een toezichthouder kijkt ook of het ook goed gebeurt. ‘Dat is heel belangrijk want schade voor burgers treedt met name op als gegevens verkeerd worden verwerkt. Het verzamelen is één ding, maar het verwerken van gegevens is waar de echte schade uit voortkomt. We vinden het belangrijk dat we daarnaar kunnen kijken. Maar we vinden ook dat je mag verwachten dat een toezichthouder kan zeggen: tot hier en niet verder.’
Scherp toezicht
Toen de oude sleepwet in 2017/ 2018 vorm kreeg zat er één goed ding in, vindt Verhoeven. ‘Scherp toezicht van tevoren, tijdens en na.' Maar nog steeds maakt hij zich zorgen. 'Door het scherpe toezicht is de grootschalige tapactie die de diensten hadden gewild tegengehouden, en nu zegt het kabinet: we gaan het toezicht dynamisch maken (dus verzwakken). Dat betekent dat de diensten niet meer om goedkeuring hoeven te vragen en grootschalige tapacties kunnen gaan inzetten, dat pas achteraf kan worden rechtgezet. En daar zie ik een groot gevaar in. Ik vind dat de sleepwet nu weer wordt afgezwakt op een manier waardoor de balans tussen veiligheid en privacy toch weer wegvalt. De Kamer moet hier echt iets tegen doen', aldus Verhoeven.
Lees ook | Oud-toezichthouder: 'Heel erg als dit wetsontwerp wordt aangenomen'