De gedwongen overstap naar digitaal stemmen leidde in 2020 en daarna tot problemen binnen de partijdemocratie. Het meest bekende voorbeeld is de controversiële lijsttrekkersverkiezing van het CDA in 2020. Die moest over nadat een beveiligingslek werd ontdekt in de stemsoftware. Over de einduitslag, een nipte overwinning voor Hugo de Jonge op Pieter Omtzigt, bleven uiteindelijk twijfels bestaan. Bij de Partij voor de Dieren werd het partijcongres in 2020 tijdelijk platgelegd door onbekenden door middel van een DDos-aanval. Stemmingen moesten over. De partij deed aangifte van de hack.
Meeste partijen blijven digitaal stemmen
CDA en Partij voor de Dieren keren nu, net als DENK en SP (waar het digitaal stemmen in coronatijd probleemloos verliep) terug naar ouderwetse stemmethoden, blijkt uit een rondgang van BNR. Alle andere partijen die reageerden op vragen van BNR, waaronder VVD, D66, PvdA, Volt, BBB en GroenLinks zetten het digitale stemmen juist (deels) voort.
De keuze van CDA en PvdD om weer ouderwets fysiek te stemmen is niet ingegeven door de problemen die de partijen hebben ervaren, zeggen partijwoordvoerders. ‘Wij hebben juist positieve ervaringen ermee, maar in onze statuten hebben we vastgelegd dat we als congres bijeenkomen en daar gaat ook onze voorkeur naar uit’, zegt de PvdD-partijwoordvoerder. Alleen de Tijdelijke wet COVID-19 maakte een uitzondering op de statuten mogelijk.
Bij het CDA gaat men vanaf nu ‘van keer tot keer’ kijken hoe er gestemd wordt, maar digitaal stemmen 'zie ik niet snel terugkomen', zegt een woordvoerder. Het volgende CDA-congres, begin november, wordt het eerste waar weer stembiljetten gebruikt worden. Hier kiezen leden onder meer de lijsttrekker voor de Eerste Kamerverkiezingen.
Ook de SP stelt dat het niet meer dan een terugkeer naar business as usual betreft. 'Nu wij weer fysiek bijeenkomen stemmen wij ook weer op de gebruikelijke manier: met de hand of schriftelijk', laat een partijwoordvoerder per mail weten.
Bij DENK heeft men de eerste fysieke stemming alweer achter de rug. Bij de laatste ALV in juni werden nieuwe bestuursleden gekozen met het stembiljet. ‘Maar we sluiten niet uit dat we het in de toekomst nog eens digitaal doen', zegt een woordvoerder.
Lees ook | Hackers vinden beveiligingslek bij site VVD-partijverkiezingen: 'Dit is niet Poetinproof'
Digitaal stemmen soms niet transparant
De keuze om wel of niet online te stemmen kan politiek grote gevolgen hebben. Bij de digitale lijsttrekkersverkiezing van het CDA brachten bijna 20.000 leden een stem uit. Congressen trekken doorgaans een aantal bezoekers dat vele malen lager ligt. Kandidaten die beter liggen bij het partijkader kunnen hier een voordeel uit putten.
Volgens critici zijn er onoverkomelijke problemen bij digitaal stemmen, zoals het waarborgen van het stemgeheim. Toen het CDA een onafhankelijke partij onderzoek liet doen naar de verkiezing van Hugo de Jonge kon achteraf door een notaris bijvoorbeeld worden gecontroleerd wat de vrouw van Hugo de Jonge had gestemd. 'Hoe goed je het ook regelt, je houdt altijd risico's over', zegt Sijmen Ruwhof van de Stichting Tegen Hackbare Verkiezingen. 'Stemgeheim is er één, maar je moet ook altijd een systeembeheerder hebben die toegang heeft tot alles. Sommige problemen kun je niet oplossen.'