Volgens Nieuwsuur hadden de verkenners kort na hun aanstelling een vertrouwelijk gesprek met de toenmalige Kamervoorzitter Khadija Arib. Ze zouden op 19 maart al om meer tijd hebben gevraagd om uit te vogelen of Omtzigt (toen CDA-Kamerlid, nu onafhankelijk Kamerlid, red.) mogelijk meer stemmen zou halen dan CDA-leider Wopke Hoekstra. Op 26 maart bleek dat Omtzigt veel stemmen haalde, zij het minder dan Hoekstra.
In een latere evaluatie over de verkenning was het gesprek met Arib al gemeld, maar uit aantekeningen van een ambtenaar blijkt nu dat Jorritsma in dat gesprek heeft gezegd dat Omtzigt een probleem vormde en onhoudbaar was. In die fase is het niet gebruikelijk om over Kamerleden of mogelijke coalities te praten. Het is de taak van verkenners om van fractievoorzitters te horen of er samenwerkingen mogelijk zijn of juist niet. Arib weigerde het verzoek om een verlenging overigens.
Functie elders
Nadat Ollongren op 25 maart gefotografeerd werd met aantekeningen met daarop het iconische 'positie Omtzigt, functie elders' ontstond een politieke rel. Jorritsma en Ollongren gaven hun opdracht terug, een week later moest premier Rutte het veld ruimen. Hij was het die tijdens de eerste verkennende gesprekken had gesproken over Omtzigt, maar ontkende dat aanvankelijk.
In een reactie op Twitter zegt Omtzigt dat het 'overduidelijk' was dat er na de val van het kabinet veel over hem was gesproken. 'De verkenners hebben dat altijd ontkend, ook tegenover mij, maar dat was altijd al zeer ongeloofwaardig.' Ook zegt Omtzigt dat dat de kern van de Nederlandse politiek raakt: 'het gaat over machtsspelletjes en niet over het oplossen van de grote en lastige vraagstukken'. Hierbij verwijst Omtzigt naar de toeslagenaffaire, migratie, Groningen en de schrijnende woningnood.
Lees ook | Koolmees: debat 'functie elders' vertraagde formatie enorm
De oppositie in de Tweede Kamer wil nu een debat naar aanleiding van de Nieuwsuur-reconstructie. PVV-leider Geert Wilders wil dat Ollongren aftreedt (als minister van Defensie, red.). 'Leugens, bedrog, manipulatie en politieke corruptie. Jorritsma en Ollongren noemden Omtzigt in geheim gesprek 'niet te handhaven' en verzwegen dat voor de Kamer. Debat met Rutte aangevraagd. Wist hij ervan? Ollongren moet onmiddellijk aftreden als minister.'
Artikel gaat verder onder de tweet
Ook de SP vindt dat de betrokkenen nu echt alles moeten opbiechten. Kamerlid Renske Leijten: 'daar is de onvermijdelijke reconstructie van waarom 'functie elders' er stond. Het is niet fraai hoe de macht opereert: Lastige Kamerleden wegwerken, informatie achterhouden, liegen en zwijgen. Ook blijven 'oude' hoofdrolspeelsters het maar hebben over het ‘redelijke midden’ of ‘verantwoordelijkheid nemen’. Er is niets redelijks aan deze machtsbeluste spelletjes en allesbehalve verantwoordelijk, want dit ondermijnt het vertrouwen in de politiek tot op het bot. Jorritsma, Ollongren en Rutte, het is tijd alles op te biechten.'
Artikel gaat verder onder de tweet
Ook BBB-leider Caroline van der Plas wil een debat. 'Omtzigt is nog dieper beschadigd dan we dachten, Kamer is voorgelogen. Schandalig!' Het debat moet zijn met 'de staatsrechtelijk voor het verkennings- en formatieproces verantwoordelijke minister-president Rutte.' De verkenners traden volgens BBB 'dus op als formateur en hebben geen onafhankelijke verkenning uitgevoerd. De kamer is hierover niet geïnformeerd op 1 april 2021 en tot op de dag van vandaag.'
Praten over individuele Kamerleden was inderdaad niet de taak van de verkenners, in hun verslag hebben ze daar ook geen melding van gemaakt. Ook zeiden de verkenners er niets over tijdens het beladen debat op 1 april 2021 waarin premier en VVD-leider Mark Rutte door het stof ging, omdat hij degene was geweest die over Omtzigt had gesproken tijdens een overleg met de verkenners. Omtzigt was toen nog CDA-Kamerlid en bij de kiezers zeer populair, maar binnen het CDA was zijn positie omstreden.
Ook GroenLinks-leider Jesse Klaver en de Partij voor de Dieren willen opheldering. PvdD-Kamerlid Christine Theunissen: 'Verbijsterend om te zien. Leugens, informatie achterhouden, toedekken. Rutte en verkenners zullen openheid moeten geven.'
In een reactie stelt de VVD dat Rutte niet op de hoogte was van wat de verkenners deden en bespraken. 'Dat zijn taken waar de Kamer zelf over gaat. De verkenners hadden geen contact hierover met Rutte en hij is om die reden ook niet verantwoordelijk voor wat er werd besproken', laat een woordvoerder weten. De andere coalitiepartijen D66, CDA en ChristenUnie reageren tot nu toe niet.