De stukken bevatten instructies waarmee politiemedewerkers 'met spoed' IP-adressen en telefoonnummers bij Telegram kunnen vorderen. 'Verzoeken komen in aanmerking als er sprake is van onmiddellijk dreigend levensgevaar', schrijft een politiemedewerker. De instructies zijn december vorig jaar verspreid en bevatten onder meer een formulier met het logo van de berichtendienst.
Deze mogelijkheid staat haaks op de belofte van Telegram aan haar gebruikers. De berichtenapp zegt de privacy van haar gebruikers hoog in het vaandel te hebben staan en beweert in haar privacybeleid zelfs 'nog nooit' persoonsgegevens te hebben gedeeld met wetshandhavers. Dat die belofte met een korrel zout moet worden genomen was al bekend. Het Duitse Bundeskriminalamt liet in 2022 al weten met succes persoonsgegevens te hebben gevorderd bij de chatdienst.
De Nederlandse politie wil niet zeggen hoe vaak de berichtendienst daadwerkelijk gegevens van gebruikers gedeeld heeft. 'Dat houden we simpelweg niet bij', aldus woordvoerder korpsleiding Luna van Heerwaarden. 'Wij vorderen dagelijks veel gegevens.'
De Duitsers publiceerden enkele maanden terug wel cijfers. De federale politie in hun land diende tot nu toe zo'n 230 verzoeken om persoonsgegevens in bij Telegram. In 25 gevallen kwam Telegram over de brug met identificerende informatie: IP-adressen en telefoonnummers.
Dat Telegram zijn beloftes niet waarmaakt ligt gevoelig, omdat de behoefte aan privacy een drijvende kracht was achter de explosieve groei van de chatapp. Telegram telt in Nederland volgens onderzoeksbureau Newcom inmiddels zo'n 1,7 miljoen gebruikers. Veel gebruikers installeerden de app toen in 2021 bekend werd dat WhatsApp telefoonnummers zou gaan delen met Facebook.
'Men houdt veel onder de pet'
Het vorderen van gegevens gebeurt zonder tussenkomst van een rechter. Strafrechtadvocaten vinden het zorgelijk dat opsporingsambtenaren privégegevens kunnen opeisen zonder hier verantwoording over af te hoeven leggen. 'Je moet dit soort middelen verantwoorden zodat de rechter het kan toetsen', zegt strafrechtadvocaat Michel van Stratum. 'Men houdt nu veel onder de pet.' Van Stratum zegt te vrezen dat het gebruik van versleutelde en anonieme communicatie in Nederland sluipenderwijs gecriminaliseerd wordt. Hij wijst op een zaak tegen een man die juwelen verhandeld via de chatapp. De officier van justitie betoogde toen in de rechtszaal dat gebruik van Telegram was 'voorbehouden aan criminelen'. De rechter ging hier niet in mee en vrijspraak volgde.
Telegram is behalve een berichtendienst ook een platform voor massacommunicatie. Via zogenaamde kanalen kunnen grote groepen worden bereikt. Het toezicht hierop is in vergelijking met andere sociale media zeer beperkt, waardoor de dienst een vrijplaats vormt voor onder meer complotdenkers.
Nederland probeerde in nauwe samenwerking met Duitsland Telegram eind 2021 te dwingen tot harder optreden hiertegen, door diplomatieke druk uit te oefenen op de Verenigde Arabische Emiraten, het land waar de app haar hoofdkantoor heeft. Telegram haalde kort daarna zestig Duitse Telegramkanalen offline die onder meer desinformatie omtrent het coronavirus verspreidden.
Telegram laat via een woordvoerder weten 'niet te kunnen bevestigen' dat het de gegevens van gebruikers met de Nederlandse politie gedeeld heeft. De woordvoerder wijst er wel op dat het privacybeleid van de app het delen van telefoonnummers en IP-adressen van terrorismeverdachten toestaat.