Column Jan Postma | Waarom Obama Guantamo wél kan sluiten

“Een team van 8 man militaire politie in ME-kleding stormden de cel in. Ze bonden mijn handen en mijn voeten aan het bed. Met geweld plaatsten ze een infuus in mijn hand. Ik moest 26 uur zo blijven liggen, vastgebonden aan het bed. Ik mocht niet naar de wc. Ze plaatsten een katheder, compleet onnodig […] Ik weet nooit wanneer ze komen, soms om 11 uur s avonds, als ik slaap.”

De ingezonden brief van Samir Naji al Hasan Moqbel in de New York Times is heftig.

Hij legt in minder dan een a4tje uit waarom hij een van de hongerstakers is, en hoe daar in Guantanamo mee om wordt gegaan. Hij zit 11 jaar en 3 maanden vast. Hij heeft nooit een aanklacht gehoord, of een rechter gezien.

Het dagboek van medegevange Mohamedou Ould Slahi is niet minder schokkend. Hij zit al 12 jaar vast. Hij bracht een groot gedeelte daarvan door in een te koude cel, zonder daglicht. Dagenlang werd hij wakker gehouden, en onderworpen aan gewelddadige marathon-ondervragingen. Hij ging ooit vrijwillig mee met de politie, maakte een wereldtour langs verschillende geheime gevangenissen, en wist jarenlang niet waar hij was. Naast hun indringende woorden zijn die van Obama wel erg slapjes: “Het moet dicht. Maar Congres heeft bepaald dat het niet dicht kan. […] Ik ga weer met ze praten.” Obama’s woorden zijn ook onwaar. Een sluiting zonder Congres is moeilijk, maar niet onmogelijk.

Een van Obama’s problemen is dat hij Guantanamo-gevangenen niet mag terugsturen naar het land van herkomst. In landen als Yemen en Afghanistan kunnen ze niet goed in de gaten gehouden worden, en dat kan gevaar opleveren. Wie bij binnenkomst nog niet geradicaliseerd was, is dat na 10 jaar Guantanamo waarschijnlijk wel.

Ook is wettelijk vastgelegd dat er geen geld beschikbaar mag worden gemaakt om gedetineerden naar Amerikaanse grondgebied te halen. Maar als Obama formeel de vijandelijkheden met Al Qaeda beëindigt, vervallen deze regels. Gevangenen kunnen een vluchtelingstatus aanvragen in de VS of een ander land, en de gevaarlijke gevallen kunnen in de VS voor de civiele rechter gebracht worden.

Een andere optie is om niet de gevangenen weg te halen uit Guantanamo, maar civiele rechters naar het kamp te brengen. Een van de problemen van Guantanamo is dat de militaire rechtbanken in het kamp veel te langzaam werken. Civiele rechters zouden sneller kunnen handelen. Amerikaanse rechters die Amerikaans recht spreken buiten Amerikaans grondgebied, dat komt niet vaak voor. Toch zou het volgens kenners zonder toestemming van Congres kunnen. Truman deed dit bijvoorbeeld vlak na de Tweede Wereldoorlog.

De derde optie is om helemaal schoon schip te maken, en de oude plannen voor een Guantanamo-tribunaal in Den Haag er weer bij te pakken. Dit tribunaal zou de coördinatie en repatriëring van de minder gevaarlijke gevangenen op zich kunnen nemen. Ook kan het de echte zware jongens berechten. Belangrijk nadeel voor de VS is dat ze hiermee ook de regie uit handen geven. En met alle verhalen over martelingen en aantastingen van de mensenrechten zal Obama dit risico niet willen lopen. Maar het zou het dossier Guantanamo voor eens en voor altijd kunnen sluiten.

Er zijn genoeg tegenargumenten voor alle drie opties. Voor Obama vormen ze een groot risico. Wat als een ex-gedetineerde weer een aanslag pleegt? Wat doen Republikeinen en Obama’s  partijgenoten als hij ze omzeilt? Wat gaat er naar buiten komen over schendingen van de mensenrechten in het kamp? Maar tegelijkertijd is het ook duidelijk dat er wat moet gebeuren. Het is immoreel om mensen vast te laten zitten omdat ze nou eenmaal in een juridisch niemandsland zijn beland. Zolang het kamp open blijft, zijn de gevangenen van Guantanamo een morele molensteen voor Obama, en Amerika. Hoe langer Guantanamo open blijft, hoe zwaarder de steen. De sleutel ligt bij de president.

Jan Postma

--------------

Jan Postma is Amerikanist en volgt voor BNR de Amerikaanse politiek. Volg jan op twitter: @_janpostma_