List en bedrog

Het wetsontwerp, dat met algemene stemmen door de Doema werd aangenomen, moet nog door het hogerhuis, maar dat is alleen een formaliteit. Russen zien het parlement niet zozeer als podium voor debat, maar vooral als instrument om regeringsbesluiten goed te keuren. In dit geval gaat dat van harte, want het is een represaille tegen de Verenigde Staten, die de Russische politiek volledig steunt. Het is namelijk een antwoord op de Amerikaanse eis dat RT, het vroegere Russia Today, zich in de Verenigde Staten registreert als buitenlands agent.

RT.com, dat qua uitstraling lijkt op Amerikaanse nieuwszenders zoals CNN, is een staatsomroep. De Amerikanen verwijten het station dat het niets meer of minder is dan een propagandazender, die kijkers en websitegebruikers voortdurend volpropt met valse berichtgeving. RT wordt gezien als een van de hoofdrolspelers in de verspreiding van nepnieuws, en de Amerikaanse verkiezingen heeft beïnvloed. Daar zit wat in, maar vergeleken met ophitsers-sites als Breitbart of Drudge Report, dat nieuws verzint of pikt, is het kinderwerk. RT heeft zich inmiddels trouwens bij het ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington als buitenlands agent laten registreren.

Het is een ingewikkelde kwestie. In de eerste plaats is er de vraag wat nu precies een staatszender is. Volledig eigendom van de staat is een criterium, maar de mate van journalistieke onafhankelijkheid is een betere toets. Mensen als Geert Wilders steken hun verdenking dat de Nederlandse Publieke Omroep, en vooral de nieuws- en actualiteitenrubrieken, roeptoeters van de regering zijn, niet onder stoelen of banken. De NPO neemt enorme aanstoot aan dat verwijt, omdat de onafhankelijkheid nadrukkelijk in een redactiestatuut is vastgelegd. Maar een belangrijk medium, dat betaald wordt uit de belastingpot, blijft in populistische kringen verdacht. Dat geldt in nog sterkere mate voor de Belgische VRT, die in eigen land meer als staatsomroep wordt gezien dan de NOS in Nederland.

Hoe zit het dan met organisaties die zich min of meer openlijk als spreekbuis van een land profileren? De Wereldomroep, tegenwoordig ondergebracht bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken, bijvoorbeeld. Of de Deutsche Welle in Duitsland en de Amerikaanse Voice of America? Dat zijn zenders die, in de tijd van de Koude Oorlog, specifiek zijn opgericht om de niet-Westerse wereld te voorzien van ‘objectieve’ berichtgeving. Ze bestaan nog steeds, doen goed journalistiek werk, maar je zou hun buitenlandse correspondenten – volgens de criteria die Amerika, en nu dus ook Rusland hanteren – kunnen beschouwen als buitenlandse agenten. Om nog maar niet te spreken van Al Jazeera, dat eigendom is van de emir van Qatar, en – naast goed journalistiek werk – onmiskenbaar spreekbuis is van een vooringenomen regime.

Trouwens, ook voor commerciële stations, die geen fiscale banden onderhouden met regeringen, zijn dikwijls uitgesproken vooringenomen. Amerikaanse nieuwstations als CNN, FoxNews en MSNBC, doen dat openlijk en met overtuiging. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor PowNed of WNL, die onderdeel zijn van de NPO, en hun bestaansrecht – inclusief financiering uit de staatskas – danken aan hun uitgesproken standpunten.

De Amerikaanse wet voor registratie als buitenlands agent is niet bedoeld voor journalisten, maar voor staatsburgers die als lobbyist werken voor buitenlandse regeringen. Dat opgewonden standjes als Donald Trump en Vladimir Poetin hun pijlen nu richten op de media, is een heilloze weg, al is zonneklaar dat journalisten het spel van list en bedrog vaak meespelen – bewust, of zonder het door te hebben.