Het zou te lang duren om alle tekenen van dat verval hier op te noemen, maar het opvallendste teken is minister van Volksgezondheid Edith Schippers. Eerder lekte uit dat Schippers tevoren grote bezwaren had gehad tegen de beruchte inkomensafhankelijke zorgpremie waar premier Rutte mee akkoord was gegaan. Die ging uiteindelijk niet door.
Onlangs zei Schippers in een interview dat ze vóór de formatie al het probleem had voorzien dat het kabinet in de Eerste Kamer geen meerderheid heeft, dat ze daarvan een andere inschatting had gemaakt dan Rutte. In dat interview liet zij ook de norm van 3 procent begrotingstekort varen, waar Rutte nog aan zegt te hechten.
Op het sociaal akkoord, door Rutte met - weliswaar gemaakt maar toch fors - enthousiasme gepresenteerd, reageerde zij zuinigjes. U denkt misschien: kan dit niet meer vóórkomen, zulke meningsverschillen in een partij? Is dat eigenlijk niet gezond? Jazeker. Maar het is niet de gewoonte en het is al helemaal niet de gewoonte van Edith Schippers.
Ik zie nog voor me hoe ze hondstrouw met Rutte in de auto de debatten afreed bij die verkiezingscampagne van 2010 - zijn triomftocht. Zij was een van de drijvende krachten achter de operatie waarmee de VVD de laatste jaren de grootste werd: alleen hameren op vertrouwde thema’s, geen experimenten. Discipline. Extreme discipline. Schippers was daar als vertrouweling van Rutte in belangrijke mate voor verantwoordelijk.
De VVD had die strategie niet zelf bedacht. Zo werden eerder het CDA en vooral de PvdA groot. Door de gelederen te sluiten en electoraal mee te deinen. Maar zoals de VVD het succes heeft afgekeken, had zij ook het eind aan dat succes kunnen voorzien.
Toen het CDA een ongekend pak slaag kreeg, was de analyse die de partij zelf maakte van de oorzaken namelijk duidelijk: Profiel verwaarloosd, inhoudelijke teloorgang, vastzittende partijcultuur, neiging tot risicomijding, geen ruimte voor vernieuwing. Toen de PvdA in elkaar klapte, luidde de verklaring ook al: controle-politiek, te veel gericht op machtsposities, blokkeren van intern debat. Alles wat we nu zien bij de VVD.
De kwetsbaarheid van Rutte wordt niet alleen verklaard door de economische crisis, de lastige politieke verhoudingen en de spanning in de coalitie. Rutte is óók wankel omdat hij een partij leidt in voorspelbaar verval. Ten minste aan één ding kunnen we dat zien: Edith Schippers kleurt buiten de lijnen. En dat deed Edith Schippers nooit.