Het gaat er gezapig aan toe in het heiligdom van de Nederlandse democratie. Soms vliegt een politicus aan het Binnenhof verbaal uit de bocht, maar dat zijn maar woorden. Echte tegenstellingen zijn er bijna niet. Kijk maar naar het stemgedrag: als het er op aankomt steunt de oppositie het kabinet. D66, ChristenUnie en CDA stemden vóór bij 90% van de wetsvoorstellen van het kabinet Rutte. Zelfs de Partij voor de Dieren stemt in 60% van de gevallen vóór en is daarmee het meest kritisch.
‘Verantwoordelijkheid nemen’ heet dat in Den Haag. Je ziet het ook na verkiezingen als politieke partijen naar het schijnt tegen heug en meug deel gaan uitmaken van een nieuw kabinet. Regeren met de grootste tegenstander ‘in het belang van het land’. Je eigen idealen inruilen voor compromissen waar noch je eigen partij noch je nieuwe coalitiepartner voor is. Polderen. We zijn er zo trots op dat we meewarig kijken naar landen waar het er wel ideologisch aan toe gaat. Waar oppositie en coalitie elkaar wel tot op het bot bestrijden. Waar een bondskanselier mij ooit antwoordde op de vraag of ze een controversieel voorstel ook besproken had met de oppositie: ‘Nee, waarom? Die willen iets anders dan wij.’
Democratie als bestuursvorm draait om het kanaliseren van conflicten. Zonder democratie hebben tegenstanders van regeringsbeleid geen ander middel dan (gewelddadig) protest op straat. In een democratie zijn de deelbelangen in een parlement vertegenwoordigd en wordt de zaak op een geformaliseerde manier uitgevochten. Het is misschien wat saaier dan een revolutie elke paar jaar. Maar ook een stuk minder bloedig en minder schadelijk voor de economie. Democratie werkt zolang genoeg mensen het spel meespelen En zolang het spel zelf niet controversieel wordt.
Donald Trump won de Amerikaanse verkiezingen met een racistische, xenofobe en seksistische campagne. Zijn de helft van de Amerikanen dus racistische seksisten? Nee, natuurlijk niet. Maar de woorden van Trump hebben ze ook niet weerhouden om op hem te stemmen. Het geeft aan hoe groot de onvrede over de politiek is als een man als Trump kan winnen. Het democratisch bestuur is zijn legitimiteit aan het verliezen.
Bij ons In Europa gebeurt precies hetzelfde. In Oostenrijk kan over drie weken een halve nazi de presidentsverkiezingen winnen. Zijn de Oostenrijkers daarmee nazi’s? Nee. Maar ondanks het moeilijke oorlogsverleden van Oostenrijk gaat de helft van het land dus wel op Norbert Hofer van de FPÖ stemmen. Uit onvrede met de gesloten bestuurscultuur van de andere partijen die geen antwoord hebben op het verzet tegen dingen als de Europese integratie.
Geert Wilders is een fan van Trump en twittert positief over de FPÖ. Terwijl Nederland al eeuwen leeft van internationale handel en al eeuwen de grenzen opent voor mensen die vervolgd worden, wordt de PVV mogelijk de grootste partij.
Maar ook Wilders is radicaler dan zijn kiezers. Het ware probleem zit niet bij de kiezers, maar bij de partijen. ‘Onze kiezers zijn niet veranderd, wij zijn veranderd’, zei een PvdA-minister me laatst. En dat klopt. Het is niet zo dat de kiezer het niet begrijpt als de middenpartijen weer een compromis denken te moeten sluiten om maar ´verantwoordelijkheid´ te nemen. Ze zijn het er gewoon niet mee eens. Willen de middenpartijen de populisten succesvol bestrijden en de democratie redden, zullen ze juist het conflict met elkaar moeten opzoeken.
En daarom heeft Monasch gelijkt dat hij de PvdA-fractie heeft verlaten omdat die weigert de belofte na te komen over het Oekraïne-referendum. En daarom had de oppositie het kabinet klem moeten zetten toen het de meerderheid in de Kamer verloor. In het landsbelang.