Democratische vernieuwing? Niet in Nederland

En in Nederland? Hier onderzoekt een staatscommissie de ‘houdbaarheid van het democratische stelsel’. De baas van die commissie is VVD-coryfee Johan Remkes, een man die we nog nooit op één diepe gedachte hebben betrapt over de Nederlandse democratie. Zijn rapport verdwijnt straks in een diepe, diepe la – naast alle andere welgemeende adviezen over het bestel.

Nederland en staatkundige vernieuwing? Diepe zucht. Al decennia zeggen politici en opiniemakers dat het stelsel op de schop moet, al decennia gebeurt er niets. Op dit moment is de kans op bestuurlijke vernieuwing zelfs kleiner dan ooit. Districtenstelsel? Gaat er niet komen. Een kiesdrempel om het aantal partijen in de Tweede Kamer terug te brengen? Nope. Het bindend referendum? Is dood sinds Brexit en Oekraïne. Zelfs D66 heeft er geen zin meer in.

Ja, de gekozen burgemeester, die gaat er waarschijnlijk komen. Met vijftien jaar vertraging is daar inmiddels een solide meerderheid voor in beide Kamers. Maar ook dat gaat nog járen duren – en dan is het nog steeds de vraag of het de bevolking is die de burgemeester gaat kiezen, of gewoon de gemeenteraad.

Ons land is, kortom, resistent voor aanpassingen van het systeem. Maar is dat eigenlijk erg? Politicoloog Tom van der Meer vindt van niet. Ondanks alle gemopper en gesomber functioneert de Nederlandse democratie eigenlijk best goed, zo schrijft hij. De kiezers zijn assertief en kritisch, het vertrouwen in instituties relatief hoog.

Het échte probleem zit volgens Van der Meer bij de politieke partijen. Die houden volgens hem krampachtig vast aan een verouderde bestuurscultuur. Willen we de democratie gezond houden, dan moeten ze hun gedrag aanpassen. Weg met de angst voor minderheidscoalities! Kom maar door met die stembusakkoorden! Maak een eind al die politieke benoemingen!

Ik neig ernaar om Van der Meer gelijk te geven. Alleen: wat als die partijen hun gedrag níet aanpassen? Wat als ze blijven denken dat het 1987 is en niet 2017 – en als gevolg daarvan het vertrouwen in de democratie écht verdwijnt?

Van der Meer schreef zijn boek vóór de verkiezingen in maart. De uitslag was duidelijk niet rampzalig genoeg om zijn aansporingen ter harte te nemen: op dit moment wordt weer vrolijk gesleuteld aan een meerderheidskabinet. Een vraag voor de luisteraars: wat zal er eerder zijn, het rapport van Remkes, of de volgende politieke aardverschuiving?