Het feest van de democratie

Woensdag mag je twee stemmen uitbrengen. Een voor de gemeenteraad en een over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten.

Voor dat referendum is tot nu toe weinig belangstelling. Toen minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken dinsdag in Nieuwsuur over die wet kwam praten, vroeg Mariëlle Tweebeeke of dit de aftrap was voor de referendumcampagne. Een week voor het referendum, mind you! 'Nee', antwoordde de minister. De bazen van AIVD en MIVD, waar die wet over gaat, die hebben ook al wat gezegd.

Ik heb er weinig van gemerkt, van een echte campagne over de inlichtingenwet. De meeste politici zwijgen er liever over. Niet dat ze het onderwerp niet belangrijk vinden, maar de wet is al afgehandeld. Tweede en Eerste Kamer hebben het al goedgekeurd.

Is het referendum zélf dan niet belangrijk? Voor de politici niet. Of ik kan beter zeggen: niet meer. Ze hebben er twee keer mee geëxperimenteerd en schrokken van het effect.

In 2005 zag ik hoe oud D66-leider Hans van Mierlo het Kamerlid Boris van der Ham uitfoeterde. Het was op een partijcongres in een zijzaaltje. Door een glazen wand kon ik het allemaal zien. Het ging er stevig aan toe. Toen ik Van der Ham daarna aan de bar trof, móest ik het vragen: waar ging dat verhitte gesprek over? ‘Ach’, zei het Kamerlid, ‘Hans neemt mij het referendum over de Europese Grondwet nog steeds kwalijk. Dat had nooit mogen plaatsvinden!’

Voor partijen als D66 was het referendum lange tijd een droomwapen tegen de verstarring in de politiek. Tot in 1994 ‘Paars’ aantrad, kon je voor het vormen van een kabinet nooit om het CDA heen. Dat CDA kon dus altijd dingen tegenhouden. Het referendum zou daar een eind aan maken, was de stiekeme gedachte.

Al die tijd lukte het niet, zo’n referendum in te voeren. En Paars bewees dat je ook zonder het CDA kon regeren.

Maar: acht jaar Paars baarde het populisme. Als PvdA en VVD zó gemakkelijk samen kunnen regeren, wat heeft dat onderscheid dan nog voor zin, dachten kiezers. Ze gingen Fortuyn stemmen. Of SP. Of PVV. Maar die kiezers staan meestal buitenspel. Hun partijen doen niet mee aan de regering.

Ondertussen kregen we het raadplegend en het raadgevend referendum. De politiek hoeft er niets mee, dus de frustratie zit ingebakken. Het werd een 'nee' tegen de Europese Grondwet en tegen het verdrag met Oekraïne. Hier hadden de kiezers die buitenspel stonden de elite een poepie laten ruiken.

Na woensdag is het alweer afgelopen met het referendum. Toch doe ik er aan mee. Als je het recht hebt, moet je er gebruik van maken. Het is tenslotte het feest van de democratie.