Opinie | Een stem op de controle van de macht

Het verschil tussen die functies blijkt dezer dagen bij de strijd om het lijsttrekkerschap in het CDA. De twee populairste kandidaten voldoen perfect aan het profiel voor de een óf voor de ander. Vicepremier Hugo de Jonge is de bestuurder, Kamerlid Pieter Omtzigt de voorbeeldige controleur. Het bizarre is dat zij allebei uiteindelijk waarschijnlijk niet terechtkomen op de plek waar het CDA zelf – volgens het daartoe maatgevende rapport-Frissen – de politieke leider ziet: het fractievoorzitterschap in de Tweede Kamer. De Jonge niet omdat hij mikt op het premierschap en Omtzigt niet omdat hij niet echt een het type teamleider is van een bestuurderspartij die het CDA qua karakter nu eenmaal is. Pogingen om het te proberen als oppositiepartij – tijdens Paars en tijdens Rutte II – gaven die partij en haar kiezers niet bepaald een gevoel van thuiskomen.

Beluister ook | Jaap Jansen | De vrouwelijke premier

Het kiesstelsel zoals Van Mierlo dat voorstelde is er in Nederland nooit gekomen. Eenvoudig stemmen op de macht en op jouw controleur van die macht zit er niet in. Interessant is dat het nieuwe kiesstelsel zoals het kabinet dat nu wil invoeren op advies van de commissie-Remkes, het type-Omtzigt beloont. De kiezer kan daarin besluiten zijn stem aan een lijst als geheel te geven óf aan een persoon op een lijst. Vinden de meeste kiezers het steunen van de partij voldoende, dan verandert er niet zoveel aan de lijstvolgorde. Hechten kiezers meer aan een stem op een persoon, dan krijgen die personen in volgorde van het aantal uitgebrachte stemmen meer gewicht op het geheel.

Voorkeurstemmen

Met voorkeurstemmen worden gekozen kan nu ook al, maar de drempel is hoog. In 2012 werd Pieter Omtzigt – plaats 39 op de lijst – zo gekozen in een fractie van 13. Ten koste overigens van de toenmalige nummer 13 op de lijst, Martijn van Helvert. In het nieuwe systeem krijgt een Kamerkandidaat die zich in de kijker speelt nog meer kans. Het zou dan overigens de vraag zijn of de huidige fractievoorzitter van het CDA, Pieter Heerma, wel was gekozen. Want die kreeg in 2017 wel heel weinig stemmen. Hetzelfde geldt voor goede, hardwerkende Kamerleden als Steven van Weyenberg van D66 en Bart Snels van GroenLinks. Maar wie weet welke onontdekte pareltjes ervoor in de plaats waren gekomen.

Beluister ook | De Strateeg | Beslist corona de strijd om wereldheerschappij?

Dit nieuwe kiesstelsel met een zwaar voorkeurstemmengewicht maakt dat de kiezer zich scherp moet afvragen wie hij precies als zijn vertegenwoordiger wil. Het tragische is dat de media en de grotere partijen er in de praktijk toch vaak weer een strijd om het premierschap van maken. En daar krijgt de kiezer nou juist niet meer greep op.

Burgerforum

Het nieuwe kiesstelsel is al in 2006 bedacht door het Burgerforum Kiesstelsel, ingesteld door toenmalig D66-minister Alexander Pechtold. Veertien jaar oud en plots valt het in vruchtbare aarde. Misschien wordt het met dat nog veel oudere idee, van Hans van Mierlo, ook nog wel eens wat.

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.