Opinie | De Grote Terugkeer van de Overheid

Iedereen was liberaal geworden. In het Verenigd Koninkrijk volgde Tony Blair Margaret Thatcher op. Hij had veel van haar geleerd. In Nederland nam Wim Kok het over van CDA’er Ruud Lubbers. Alle onder Lubbers doorgevoerde versoberingen werden met terugwerkende kracht door zijn PvdA geaccepteerd. Bijna alle traditionele sociaaldemocratische idealen, zoals nationalisatie van de productiemiddelen, collectivisering van publieke voorzieningen en planning van de economie verdwenen achter de horizon.

De Gedrevene

De opvolgers van Joop den Uyl – vorig jaar in een boek over hem nog aangeduid als ‘De Gedrevene’ – waren ook heel gedreven, maar dan vooral in het saneren van de verzorgingsstaat. Grote delen van de overheid werden verzelfstandigd of geprivatiseerd. Wim Kok en de zijnen moderniseerden zó voortvarend, dat Bill Clinton – die als Democraat natuurlijk niet naar Reagan kon verwijzen – op een grote bijeenkomst van progressieve regeringsleiders Kok alle lof toezwaaide: ‘Wim, you were first!’

Beluister ook | The Donald Show | Mourning in America

In zijn paarse kabinetten deed Kok dingen waar hij als oud-vakbondsleider – een jongen uit de polder – eigenlijk niets mee had. Coalitiepartners VVD en D66 en ook een deel van zijn eigen partij wilden af van het voortdurende overleg met belangenorganisaties. De ‘sociaaleconomische rem’, zoals de SER toen in liberale kringen genoemd werd, moest plaatsmaken voor ‘het primaat van de politiek’.

In een boek over de Partij van de Arbeid dat morgen verschijnt betreuren PvdA’ers van toen hun medewerking aan ‘de neoliberale revolutie’ van de jaren ’90. ‘Dat hadden we nooit moeten doen’ heet het boek, geschreven door Duco Hellema en Margriet van Lith.

Als een kind zo blij

Het is alweer 40 jaar geleden dat Reagan aantrad en we zijn getuige van De Grote Terugkeer van de Overheid. In coronatijd schiet de staat bedrijven en werknemers financieel te hulp. De liberale premier Mark Rutte vraagt Mariëtte Hamer van de SER op alle terreinen advies. D66-minister Wouter Koolmees is als een kind zo blij dat de polder hem na jaren aarzelen op ’t nippertje alsnog heeft geholpen aan een nieuw pensioenstelsel. KLM komt weer meer in staatshanden en op het spoor wint NS terrein terug. De christendemocraten die strijden om het lijsttrekkerschap van hun partij noemen zich antiliberaal en pleiten voor minder marktwerking.

Beluister ook | Perestrojkast | Vier generaties over de val van de muur

PvdA-leider Lodewijk Asscher ziet tot zijn genoegen dat alle partijen die volgend jaar in aanmerking komen om een nieuw kabinet te vormen afscheid nemen van het neoliberale tijdperk.

Door mee te dobberen op de golven van toen, zagen de kiezers het verschil niet meer tussen de PvdA en rest. De grote vraag is: hoe onderscheidend kan de PvdA van Asscher nog zijn als inmiddels iederéén terugverlangt naar een behulpzame overlegeconomie en een beschermende overheid?

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.