Opinie | Het telefoonnummer dat nu uitkomst brengt

Sinds 2012 ontstond gewoonterecht. Toen wees de Kamer VVD’er Henk Kamp aan als verkenner en in 2017 VVD’er Edith Schippers. Na hun verslag mochten ze door als informateur. Aan Kamp werd Wouter Bos toegevoegd, Schippers ging solo verder en werd later opgevolgd door Herman Tjeenk Willink. Van de PvdA, maar als oud vice-voorzitter van de Raad van State ‘van iedereen’. En met formatie-ervaring sinds de jaren ’70.

Luister terug | Jaap Jansen | Eindelijk komt de droom van Wiegel uit: Een nationaal kabinet

De opdracht die een verkenner meekrijgt is eenvoudig: ga na welke combinatie van partijen bereid is te gaan onderhandelen over de vorming van een nieuw kabinet. De vraag is dan: wie kan die taak het beste op zich nemen? Dat hangt af van de politieke omstandigheden.

Henk Kamp was demissionair minister en zou, naar later bleek, ook minister worden in het nieuwe kabinet. Geen probleem, want in 2012 was snel duidelijk dat VVD en PvdA met elkaar wilden. Meteen na de verkiezingsuitslag zaten Mark Rutte en Diederik Samsom al in het geheim bijeen. En de aanwijzing van Kamp was politiek handig. Hij had de naam ‘van de rechtervleugel’ te zijn. Als Kamp zou concluderen dat de VVD het met de PvdA moest proberen, was die vleugel meteen geapaiseerd.

Consultatie

In 2017 bleek het ingewikkelder. VVD, CDA en D66 wilden met elkaar, maar onduidelijk was welke vierde partij een meerderheid kon leveren. Ook Edith Schippers was demissionair minister, maar zij had haar vertrek al aangekondigd en stond dus op enige afstand. Nu, in 2021, werd na consultatie van de zeventien nieuwe fracties opnieuw een demissionair minister aangewezen: Kajsa Ollongren van D66 ging verkennen met Annemarie Jorritsma, fractievoorzitter van de VVD in de senaat.

Lees ook | Een verrassende en lastige verkiezingsuitslag

De situatie nu is minstens zo ingewikkeld als in 2017. De VVD wil graag het CDA erbij, maar wil het CDA wel? D66 wil ‘een zo progressief mogelijk kabinet’. Van de PvdA moet er een andere linkse partij bij, maar willen VVD en CDA dat wel? In zo’n contekst is het niet verstandig twee verkenners aan te wijzen die in het centrum van de macht zitten. Dat geldt voor Ollongren en Jorritsma en ook voor het nieuwe duo, de ministers Tamara van Ark en Wouter Koolmees.

Persoonlijke belangen

Het is beter als de Kamer in zo’n ingewikkelde situatie een verkenner aanwijst die precies weet hoe op het Binnenhof de hazen lopen, maar niet verdacht kan worden van persoonlijke belangen of loyaliteiten. Een verkenner die rust brengt in de nu nogal opgewonden situatie. Heeft iemand nog het telefoonnummer van Herman Tjeenk Willink?

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.