Opinie | Hoe Tjeenk Willink zijn sublieme strategie uit 1994 opnieuw toepast
Speel de aflevering afOf luister via BNR app Spotify Apple Podcasts
Over de aflevering
Herman Tjeenk Willink is al bijna vijftig jaar betrokken bij kabinetsformaties. In 1977 was hij adviseur van premier Joop den Uyl, die meteen na de verkiezingen tot formateur werd gebombardeerd. Want de Partij van de Arbeid had met de leus ‘Kies de minister-president’ de verkiezingen gewonnen en hij zou binnen de kortste keren het tweede kabinet-Den Uyl in elkaar zetten, was het idee.
Tjeenk Willink dacht dat ze er in vier weken uit konden zijn. Voor Den Uyl schreef hij een tijdpad. Van ‘politieke en economische oriëntatie’ naar een voorstel over grote hervormingen. Dan een ‘regeerprogram inclusief departementale herindeling’. Gevolgd door ‘onderhandeling over regeerprogram’ (daar stond vijf dagen voor!). Tot slot ‘zetelverdeling en personen’. En als laatste punt, concluderend: ‘Kabinet Den Uyl 2’.
Laten we het bij de 35-jarige Tjeenk Willink van toen houden op jeugdig optimisme. Dat kabinet kwam er nooit en de kabinetsformatie van 1977 zou met 208 dagen de langste aller tijden worden – pas overvleugeld door die van 2017.
Iconisch jaar
De situatie nu doet denken aan die van een ander iconisch jaar. In 1994 wilde D66 een paars kabinet. PvdA en VVD aarzelden. Bovendien moest het CDA nog bepalen wat het wilde: regeren – zoals het gewend was - of na 20 zetels verlies toch maar de oppositie in. Partijen dansten om elkaar heen.
Net als nu. VVD en D66 willen regeren, maar het CDA weet het nog niet precies en PvdA en GroenLinks willen wel, maar liever niet met Mark Rutte, wat eigenlijk ook geldt voor D66 en CDA.
Luister terug | Jaap Jansen | De greep naar de macht van Kaag en Hoekstra
Voordat in 1994 de combinatie bepaald was, wees koningin Beatrix tot veler verbazing Wim Kok aan om meteen maar een program te schrijven. Als dat er lag, konden partijen erop intekenen – wat PvdA, VVD en D66 uiteindelijk deden en Kok werd premier. Dat idee kwam van informateur Tjeenk Willink en het lijkt erop dat hij dezelfde strategie nu weer wil toepassen.
Meteen Rutte zo’n stuk laten schrijven is ondenkbaar. Het is verstandiger als Tjeenk Willink zélf het eerste deel van het program schrijft, om het vervolgens aan partijen voor te leggen en dan te bepalen wie verder de diepte in wil gaan.
Vervolgopdracht
Zijn werkwijze gaat nu al in die richting. Hij ontvangt deze week zelf - zonder fractievoorzitters - de Nationale Ombudsman, de directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, de voorzitter van de Sociaal-Economische Raad en de ministers van Financiën, Sociale Zaken, Economische Zaken en Klimaat.
Lees ook | Vera Bergkamp is nieuwe Kamervoorzitter
Aan het einde van de drie weken die de Kamer hem geeft, formuleert hij zelf conclusies. Het zou best kunnen dat de Tweede Kamer hem dan eerst nog een vervolgopdracht verleent. Tot de tijd echt rijp is om knopen door te hakken. Ondertussen raken partijen gecommitteerd en wordt regeringsdeelname vanzelfsprekend. En al die tijd kan de VVD denken: ‘Dat vierde kabinet Rutte, dat komt er toch.’
Over Jaap Jansen
Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.